ماه مهر

ماه مهر نخستین ماه از فصل پاییز و هفتمین ماه در گاه شماری خورشیدی ایران است که در بیشتر سال ها با بازه زمانی ۲۳ سپتامبر تا ۲۲ اکتبر میلادی هم زمانی دارد. مهر با ۳۰ روز ماهی سرشار از تغییرات آب وهوایی مناسبت های فرهنگی مذهبی و آغازین برای سال تحصیلی در ایران شناخته می شود. این ماه در فرهنگ ایرانی نمادی از عشق روشنایی دوستی و آغازی نو است.

معنی واژه مهر و جایگاه آن در فرهنگ ایران باستان

واژه «مهر» ریشه ای عمیق در فرهنگ و زبان فارسی دارد و از واژه اوستایی «میثره» گرفته شده که به معنای پیمان دوستی نور و مهربانی است. در ادبیات باستانی مهر ایزدی است که با خورشید پیوندی نزدیک دارد و نماد راستی گرما و حقیقت به شمار می رود. این واژه بعدها در ترکیب هایی مانند «مهر و محبت» «مهرورزی» و «مهرگان» گسترش پیدا کرد.

آغاز پاییز با ورود به مهر و تغییرات اقلیمی قابل توجه

ماه مهر با آغاز فصل پاییز هم زمان است و تغییرات دمایی قابل توجهی در این ماه رخ می دهد. در بسیاری از مناطق ایران به ویژه نواحی معتدل و کوهستانی هوای خنک پاییزی جایگزین گرمای تابستان می شود. همچنین برگ ریزان درختان کاهش طول روز و افزایش ساعات شب از نشانه های بارز اقلیم مهرماه هستند.

نقش ماه مهر در گاه شماری خورشیدی و تطابق با میلادی و قمری

ماه مهر در تقویم هجری خورشیدی به عنوان هفتمین ماه شناخته می شود و معمولاً از روز یکم مهر تا پایان روز سی ام مهر ادامه دارد. این ماه در تقویم میلادی با اواخر سپتامبر و بیشتر اکتبر هم پوشانی دارد. در تقویم هجری قمری به دلیل چرخش متغیر ماه ها هر سال در زمان متفاوتی قرار می گیرد اما معمولاً با ماه های صفر و ربیع الاول مصادف می شود.

مناسبت های مهم ملی و مذهبی در تقویم رسمی ماه مهر

ماه مهر سرشار از مناسبت های مهم مذهبی فرهنگی تاریخی و ملی است که بسیاری از آن ها تعطیل رسمی محسوب می شوند. از جمله این مناسبت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد

• اول مهر آغاز سال تحصیلی در مدارس و دانشگاه های ایران
• سوم مهر وفات حضرت رقیه (س) در برخی تقویم ها
• هفتم مهر روز آتش نشانی و ایمنی
• سیزدهم مهر روز نیروی انتظامی
• شانزدهم مهر روز جهانی کودک
• بیست وسوم مهر آغاز هفته تربیت بدنی
• بیست وپنجم مهر روز جهانی غذا
• سی ام مهر بزرگداشت حافظ

جشن مهرگان یکی از مهم ترین آیین های ایرانی در ماه مهر

جشن مهرگان یکی از کهن ترین و باشکوه ترین جشن های ایرانی است که ریشه در دوران ایران باستان دارد. این جشن در گذشته به افتخار ایزد مهر ایزد نور و پیمان برگزار می شد و در تاریخ ۱۰ مهر یا ۱۶ مهر برگزار می گردید. مردم در این روز لباس نو می پوشیدند سفره هایی رنگین با خوراکی های متنوع می آراستند و به شادمانی و نیایش می پرداختند. امروزه نیز در برخی مناطق ایران و در میان علاقه مندان به فرهنگ کهن مهرگان گرامی داشته می شود.

آغاز مدارس و سال تحصیلی در مهر و تأثیر آن بر جامعه

اول مهر برای بسیاری از خانواده های ایرانی روزی پراهمیت به شمار می رود زیرا آغاز سال تحصیلی مدارس و دانشگاه هاست. بازگشت دانش آموزان به کلاس های درس خرید لوازم التحریر برگزاری مراسم آغاز سال تحصیلی و دیدار دوباره دوستان فضای اجتماعی کشور را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد. از طرفی تقاضا برای کالاهای آموزشی لباس فرم مدارس و ترافیک شهری نیز در این ماه افزایش می یابد.

ویژگی های ماه مهر در ادبیات موسیقی و هنر ایرانی

ماه مهر همواره در ادبیات فارسی به ویژه در اشعار شاعران بزرگی چون حافظ سعدی و مولوی حضوری پررنگ داشته است. مفهوم مهر به عنوان نماد محبت وفاداری روشنایی و شروعی دوباره در آثار بسیاری به چشم می خورد. در موسیقی سنتی نیز گوشه هایی با نام مهر یا تحت تأثیر مفاهیم پاییزی و عاشقانه مهرماه ساخته شده اند. در هنرهای تجسمی به ویژه نقاشی و عکاسی رنگ های پاییزی مهر منبع الهام بسیاری از هنرمندان هستند.

تغییر رفتار و سبک زندگی مردم ایران در مهرماه

با آغاز مهر بسیاری از ابعاد زندگی روزمره مردم دستخوش تغییر می شود. ساعت خواب و بیداری تنظیم می گردد برنامه های تفریحی کمرنگ تر شده و تمرکز بیشتری بر کار تحصیل و امور رسمی به وجود می آید. همچنین تغییرات آب وهوایی باعث تغییر در نوع پوشش و تغذیه می شود و مردم تمایل بیشتری به نوشیدنی های گرم و پوشش ضخیم پیدا می کنند.

ماه مهر در تقویم زرتشتی و اهمیت آن در دین زردشت

در تقویم زرتشتی ماه مهر یکی از ماه های مقدس است که ایزد مهر نگهبان آن به شمار می رود. در این تقویم روز شانزدهم هر ماه نیز به نام مهر نام گذاری شده و جشن مهرگان در این روز برگزار می شود. ایزد مهر پاسدار پیمان و راستی است و در دین زرتشت نماد نظم عدالت نور و دوستی به شمار می آید.

تقاضا برای پوشاک پاییزی در مهر و تأثیر آن بر بازار داخلی

ورود به مهرماه با تغییر محسوس هوا باعث رونق بازار پوشاک پاییزی می شود. در این ماه تولیدکنندگان پوشاک زمستانی و فروشندگان لباس شاهد افزایش قابل توجهی در فروش هستند. مصرف کنندگان نیز با توجه به کاهش دما به خرید پالتو کت شال و لباس های بافتنی روی می آورند. این اتفاق هر سال باعث رشد موقتی در بخش پوشاک داخلی می شود.

شعرهای معروف فارسی با الهام از مهر پاییز و عشق

در تاریخ شعر فارسی فصل پاییز و ماه مهر بارها الهام بخش سروده هایی لطیف و عاشقانه بوده اند. شاعرانی چون فریدون مشیری سهراب سپهری و فروغ فرخزاد نیز از حال وهوای مهر برای خلق آثاری عاطفی و تأمل برانگیز استفاده کرده اند. مضامینی چون دلتنگی برگ ریزان گذر زمان و عشق نافرجام در بسیاری از اشعار مهرماه دیده می شود.

غذاهای فصلی ماه مهر و آداب غذایی در آغاز پاییز

با آغاز مهر سفره غذایی مردم ایران نیز تغییراتی را تجربه می کند. غذاهایی مانند آش رشته سوپ شله زرد حلیم خوراک های گرم با حبوبات و نوشیدنی هایی چون چای دارچین دمنوش زنجبیل و قهوه بیشتر مصرف می شوند. میوه های پاییزی مانند انار سیب انگور و خرمالو نیز در این فصل به وفور یافت می شوند.

ماه مهر و باورهای عامیانه مرتبط با آن در فرهنگ های محلی

در فرهنگ عامه ایران مهرماه با باورها و رسوم خاصی همراه بوده است. در برخی مناطق مردم اعتقاد دارند آغاز مهر با نیتی نیکو همراه باشد تمام سال با خیر و برکت خواهد گذشت. همچنین برخی معتقدند آرزوهایی که در اولین شب مهر در دل گفته شوند شانس بیشتری برای تحقق دارند. این باورها هنوز در برخی نقاط ایران رواج دارند.

نمادهای رنگی و بصری ماه مهر در هنرهای تجسمی

مهر با طیف رنگ های پاییزی مانند نارنجی زرد قرمز و قهوه ای شناخته می شود. این رنگ ها در نقاشی عکاسی طراحی پارچه و حتی تبلیغات فصلی جایگاه ویژه ای دارند. هنرمندان برای خلق فضایی احساسی و نوستالژیک اغلب از عناصر مهرماه مانند برگ های ریخته آفتاب کمرنگ مه صبحگاهی و کوچه های خلوت استفاده می کنند.

جایگاه ماه مهر در زندگی اجتماعی و اداری ایرانیان

مهر به دلیل تقارن با پایان تابستان و آغاز پاییز نقطه عطفی در فعالیت های اجتماعی شغلی و اداری است. جلسات کاری مهم رونق ثبت نام ها آغاز فعالیت های فرهنگی و آموزشی و تدوین برنامه های سالانه اغلب در این ماه انجام می شود. همچنین با شروع مدارس برنامه زندگی خانواده ها نیز به صورت منظم تری تنظیم می گردد.