ماه ابان

ماه ابان یکی از مهم ترین ماه های سال در تقویم خورشیدی ایران است که با رویدادهای تاریخی فرهنگی مذهبی و اقلیمی فراوانی شناخته می شود. این ماه که در میانه پاییز قرار دارد دارای ویژگی های اقلیمی خاص مناسبت های ویژه ملی و مذهبی و همچنین جایگاهی نمادین در ادبیات و فرهنگ فارسی است.

نام این ماه برگرفته از یکی از ایزدان کهن ایرانی یعنی «آبان» یا «آناهیتا» است که نماد آب و باران در اسطوره های ایرانی به شمار می رود. آبان ماهی است که طبیعت چهره ای متفاوت می گیرد و در بسیاری از شهرهای ایران بارش ها آغاز می شود. در این مقاله به صورت جامع به بررسی تاریخچه ویژگی ها مناسبت ها و نقش ماه آبان در فرهنگ ایرانی می پردازیم.

ماه ابان در تقویم خورشیدی ایران چه جایگاهی دارد و چه ویژگی های زمانی دارد

ماه آبان هشتمین ماه از سال در تقویم هجری شمسی است و در تقویم میلادی معمولاً از روز ۲۳ اکتبر آغاز می شود و تا ۲۱ نوامبر ادامه می یابد. این ماه ۳۰ روز دارد و پس از ماه مهر و پیش از ماه آذر قرار می گیرد. آبان از نظر فصلی در دل پاییز جای دارد.

و در بیشتر نقاط ایران با کاهش محسوس دما آغاز بارش ها و تغییرات اقلیمی همراه است. در تقویم زرتشتی روز دهم این ماه که هم نام با خود ماه است جشن «آبانگان» برگزار می شود که جشن آب و نیایش به درگاه ایزدبانوی آب ها آناهیتا است. در این ماه بسیاری از فعالیت های کشاورزی به پایان می رسد و روستاییان خود را برای فصل زمستان آماده می کنند.

ریشه شناسی واژه آبان و پیوند آن با اسطوره های ایرانی و ایزدبانوی آب ها

کلمه آبان ریشه در زبان اوستایی و پهلوی دارد. در زبان اوستایی «آپ» به معنی آب و در زبان پهلوی «آبان» جمع واژه آب است. آبان یکی از ایزدان مؤنث در اسطوره های ایران باستان است که به عنوان ایزدبانوی آب ها پاکی باروری و حیات شناخته می شود.

در باورهای زرتشتی آناهیتا که معادل آبان است در رودها باران و آب های روان حضور دارد و یکی از ارکان چهارگانه آفرینش (آب خاک باد آتش) محسوب می شود. این باور تا امروز نیز در فرهنگ مردمی باقی مانده است و ایرانیان بسیاری از آداب و رسوم مرتبط با آب و باران را به این ایزد باستانی نسبت می دهند.

تقویم مناسبت های ملی مذهبی و تاریخی ماه ابان در ایران و جایگاه آن ها در حافظه جمعی

ماه آبان به دلیل رویدادهای مهم تاریخی و مذهبی اش در حافظه جمعی ایرانیان جایگاهی ویژه دارد. یکی از برجسته ترین مناسبت های این ماه روز ۱۳ آبان است که در تاریخ معاصر ایران با سه واقعه مهم پیوند خورده است تبعید امام خمینی در سال ۱۳۴۳ کشتار دانش آموزان در سال ۱۳۵۷ و تسخیر سفارت آمریکا در سال ۱۳۵۸. همچنین مناسبت های مذهبی مانند رحلت پیامبر اسلام شهادت امام حسن مجتبی و امام رضا نیز معمولاً در این ماه قرار می گیرند. در جدول زیر فهرست مناسبت های مهم این ماه آمده است

تاثیر شرایط آب و هوایی ماه آبان بر زندگی روزمره مردم ایران در مناطق مختلف جغرافیایی

آبان ماه با آغاز بارندگی ها کاهش دمای هوا و تغییرات اقلیمی چشمگیر در سراسر کشور همراه است. در مناطق شمالی مانند گیلان و مازندران بارش های مداوم باران چهره شهر را پاییزی و مرطوب می کند. در غرب ایران مانند کردستان و کرمانشاه شب ها بسیار سرد و مه آلود می شود. در مناطق مرکزی همچون تهران و اصفهان افت دمای هوا محسوس است اما بارش ها کمتر هستند. در جنوب کشور نیز آبان شروع خنکی و رهایی از گرمای طاقت فرسای تابستان است. این تغییرات آب وهوایی بر کشاورزی پوشاک حمل ونقل فعالیت های گردشگری و حتی روحیه مردم تأثیرگذار است.

جشن آبانگان در دهم آبان و آیین های مرتبط با بزرگداشت ایزدبانوی آب ها

یکی از مهم ترین آیین های مرتبط با ماه آبان جشن آبانگان است که در روز دهم آبان برگزار می شود. این جشن کهن به احترام ایزد آناهیتا نگهبان آب ها و باروری است. ایرانیان باستان در این روز کنار چشمه ها رودخانه ها یا دریاچه ها گرد هم می آمدند آب می پاشیدند نیایش می خواندند و از ایزدبانوی آب ها برای سلامتی باروری و بارش باران دعا می کردند. در برخی مناطق ایران هنوز هم مراسم سنتی مشابهی در این روز برگزار می شود. آبانگان نه تنها جلوه ای از فرهنگ ایران باستان است بلکه پیوندی میان طبیعت دین و زندگی روزمره مردم به شمار می آید.

جایگاه ماه آبان در ادبیات فارسی و بازتاب چهره پاییزی آن در شعر کلاسیک و معاصر

ماه آبان با فضای پاییزی بارش های رمانتیک و رنگ های زرد و نارنجی طبیعت الهام بخش بسیاری از شاعران فارسی زبان بوده است. حافظ سعدی فروغ فرخزاد نیما یوشیج احمد شاملو و سیمین بهبهانی هرکدام در آثار خود به تصویرهای شاعرانه از باران برگ ریزان و دلتنگی های پاییزی پرداخته اند که حال وهوای آبان را منعکس می کند. در ادبیات معاصر نیز آبان نمادی از عبور تغییر فصل فاصله گرفتن از گرمای تابستان و آمادگی برای سرمای زمستان است. حتی بسیاری از اشعار عاشقانه در این ماه سروده شده اند که آبان را به ماه خاطره ها تبدیل کرده اند.

شخصیت های مشهور متولد ماه آبان در فرهنگ سیاست هنر و علم ایران

آبان همچنین ماه تولد بسیاری از چهره های سرشناس ایرانی است که در زمینه های مختلف فرهنگی سیاسی علمی و هنری درخشیده اند. برخی از چهره های مطرح متولد آبان عبارتند از

• پروین اعتصامی شاعر برجسته معاصر
• محمود دولت آبادی نویسنده رمان نویس
• مرتضی مطهری اندیشمند اسلامی
• احمد شاملو شاعر و مترجم
• گوگوش خواننده پاپ ایرانی
• علی دایی اسطوره فوتبال ایران
• کیهان کلهر نوازنده کمانچه بین المللی

این افراد نقش مهمی در غنای فرهنگی و اجتماعی ایران ایفا کرده اند و تنوع رشته های آنان نشان دهنده ظرفیت گسترده متولدان این ماه است.

تاثیرات روانی و رفتاری متولدین آبان بر اساس باورهای سنتی و روان شناختی

در باورهای سنتی ایرانی متولدین آبان دارای ویژگی هایی چون عاطفی بودن وفاداری قدرت تصمیم گیری درون گرایی و صداقت بالا هستند. آن ها اغلب افرادی عمیق منطقی و دارای حس ششم قوی شناخته می شوند. در علم روان شناسی نیز برخی پژوهش ها نشان داده اند که تولد در ماه های سردتر سال می تواند تأثیراتی بر خلق وخو تمرکز و حتی ابتکار ذهنی افراد داشته باشد. البته این ویژگی ها همواره به عنوان فرضیات فرهنگی و آماری مطرح می شود و پایه علمی قطعی ندارد اما همچنان در فرهنگ عمومی ایران بسیار مورد توجه قرار می گیرد.

فعالیت های اقتصادی کشاورزی و گردشگری در ماه آبان و تاثیر تغییر فصل بر آن ها

آبان به عنوان ماهی که آغاز سرما را نشان می دهد بر فعالیت های اقتصادی نیز تأثیرگذار است. کشاورزان در این ماه معمولاً محصولات پاییزی مانند زعفران سیب انار خرمالو و چغندر قند را برداشت می کنند. صنایع پوشاک با افزایش تقاضا برای لباس های گرم فعال تر می شوند. بازار گردشگری در برخی مناطق شمالی و غربی کشور به دلیل زیبایی های پاییزی طبیعت با رونق همراه است. همچنین کارگاه های تولیدی مرتبط با سیستم های گرمایشی سوخت و انرژی در این ماه به اوج فعالیت خود می رسند. بنابراین آبان نقشی مهم در چرخه اقتصاد فصلی ایران دارد.

آبان در آیین نامه های آموزشی مدارس و دانشگاه ها و تاثیر آن بر روند تحصیلی

آبان ماهی است که در آن فعالیت های آموزشی وارد فاز جدی می شود. دانش آموزان پس از یک ماه آشنایی با محیط مدرسه برنامه های درسی امتحانات میان ترم پروژه ها و فوق برنامه ها را آغاز می کنند. در دانشگاه ها نیز کلاس ها به مرحله اصلی خود می رسند و دانشجویان وارد فضای علمی جدی تری می شوند. برنامه هایی مانند هفته پژوهش بزرگداشت معلمان مسابقات علمی و جشنواره های دانش آموزی بیشتر در آبان برگزار می شود. بنابراین این ماه در نظام آموزشی ایران بسیار پربار و کلیدی است.