ماه مرداد

ماه مرداد پنجمین ماه سال خورشیدی در تقویم رسمی ایران است و دومین ماه از فصل تابستان محسوب می شود. این ماه در نظام گاه شماری خورشیدی دارای ۳۱ روز است و معمولاً از روز ۲۳ جولای میلادی آغاز شده و تا ۲۲ آگوست ادامه دارد. نام مرداد برگرفته از واژه «امرداد» در اوستاست که به معنای بی مرگی و جاودانگی است. این نام گذاری ریشه در فرهنگ و آیین های باستانی ایران دارد که مرداد را نماد حیات ابدی و نفی مرگ می دانستند.

معنی نام مرداد و ریشه آن در آیین های زرتشتی و فرهنگ ایران باستان

مرداد در زبان اوستایی «امرتاته» نامیده می شد که ترکیبی است از دو بخش «ا» به معنی نفی و «مرته» به معنای مرگ که در مجموع به معنی «بی مرگی» یا «جاودانگی» تعبیر می شود. این امشاسپند در آیین زرتشتی از هفت موجود مقدس است که نگهبانی از گیاهان و طبیعت سبز را بر عهده دارد. در دوره های بعدی به خصوص در زبان پهلوی واژه «امرداد» به مرور زمان به صورت «مرداد» در زبان فارسی رواج یافت. هرچند در تقویم رسمی ایران امروزه از واژه مرداد استفاده می شود اما در متون دینی و باستانی همچنان شکل صحیح آن یعنی امرداد کاربرد دارد.

جایگاه ماه مرداد در فصل تابستان و اقلیم ایران

مرداد گرم ترین ماه سال در بیشتر نقاط ایران به شمار می رود. در این ماه میانگین دمای روزانه در بسیاری از شهرهای مرکزی جنوبی و شرقی کشور از ۳۵ درجه سانتی گراد فراتر می رود و در برخی نقاط مانند اهواز بندرعباس و زاهدان دما حتی به بالای ۴۵ درجه می رسد. این ماه معمولاً با افزایش روزهای خشک کاهش بارش و بالا رفتن میزان تبخیر همراه است و همین مسئله باعث کاهش سطح آب های سطحی و زیرزمینی در برخی مناطق می شود.

مناسبت های مهم تاریخی و فرهنگی که در ماه مرداد رخ می دهند

ماه مرداد با مناسبت های تاریخی و فرهنگی متعددی همراه است که برخی از آن ها در حافظه تاریخی ملت ایران جایگاه ویژه ای دارند. مهم ترین این مناسبت ها عبارت اند از

• روز ملی حقوق بشر و کرامت انسانی در ۱۴ مرداد
• سالروز صدور فرمان مشروطیت در ۱۴ مرداد سال ۱۲۸۵
• روز خبرنگار در ۱۷ مرداد به مناسبت شهادت محمود صارمی
• روز بزرگداشت شیخ شهاب الدین سهروردی در ۲ مرداد
• روز صنایع دستی در ۱۰ مرداد

هر یک از این مناسبت ها می تواند محور برنامه ریزی های فرهنگی اجتماعی و رسانه ای قرار گیرد.

ویژگی های فصلی و اقلیمی مرداد در مناطق مختلف ایران

گرمای شدید و رطوبت بالا در مناطق جنوبی خشکی هوا در مرکز طوفان های غبار در شرق و تابش مستقیم نور خورشید در اغلب نقاط کشور ویژگی های غالب اقلیمی ماه مرداد هستند. این شرایط باعث افزایش مصرف برق به ویژه در بخش های خانگی و صنعتی می شود. در مناطق کوهستانی مانند شمال غرب و ارتفاعات زاگرس اگرچه مرداد همچنان گرم است اما شب ها هوای خنک تری نسبت به مناطق دیگر حاکم است. در سواحل شمالی مانند مازندران و گیلان مرداد با رطوبت بالا همراه بوده و اغلب شاهد بارش های پراکنده نیز هستیم.

خوراکی ها و آیین های سنتی مرتبط با ماه مرداد در فرهنگ عامه

در فرهنگ عامه ایران ماه مرداد با مصرف خوراکی هایی مانند هندوانه خیار دوغ سکنجبین و دیگر خوراکی های خنک همراه است. این خوراکی ها برای کاهش حرارت بدن و جلوگیری از گرمازدگی مصرف می شوند. همچنین برخی آیین های بومی مانند «جشن مردادگان» که در روز هفتم مرداد برگزار می شود یادگارهای آیینی پیش از اسلام هستند که تا امروز در برخی نقاط کشور مانند یزد کرمان و شیراز گرامی داشته می شود. در این جشن مردم برای سلامتی جاودانگی و برکت گیاهان دعا می کنند.

مرداد در ادبیات فارسی و جایگاه نمادین آن در اشعار کهن

ماه مرداد به دلیل تقارن با اوج گرما و ریشه های باستانی اش در ادبیات کلاسیک فارسی نیز انعکاس گسترده ای یافته است. شاعران بزرگی چون فردوسی حافظ سعدی و نظامی در آثار خود از این ماه و مفاهیم مرتبط با آن مانند جاودانگی گرما و طراوت طبیعت یاد کرده اند. به طور مثال فردوسی در شاهنامه امشاسپند امرداد را یکی از نگهبانان اصلی نظم کیهانی می داند. همچنین سعدی در بوستان خود به مفاهیم زنده ماندن و جاودانگی که مرتبط با معنای مرداد است اشاره کرده است.

تحلیل تقویمی روزهای هفته در ماه مرداد برای هر سال خورشیدی

ماه مرداد بسته به اینکه سال کبیسه باشد یا نه معمولاً دارای ۳۱ روز است. در سال هایی که آغاز فروردین با جمعه یا شنبه مصادف باشد روزهای هفته در مرداد نیز الگوی ثابتی دارند. به عنوان مثال اگر اول فروردین در یک سال برابر با دوشنبه باشد روز اول مرداد در آن سال پنج شنبه خواهد بود. این محاسبه برای برنامه ریزی های اداری آموزشی فرهنگی و مذهبی اهمیت زیادی دارد.

موقعیت ماه مرداد در میان دیگر ماه های سال خورشیدی

ماه مرداد در میانه سال خورشیدی قرار دارد و به نوعی نقطه اوج فصل تابستان محسوب می شود. این ماه پس از تیر و پیش از شهریور قرار گرفته و از نظر زمانی بین بازه هایی است که مدارس تعطیل اند و نهادهای فرهنگی اجتماعی و رسانه ای اغلب برنامه های خود را برای بازه های فراغتی و تابستانی طراحی می کنند. همچنین این ماه نقطه میانی بین اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی است.

برج اسد نماد نجومی مرداد و پیوند آن با طالع بینی ایرانی

ماه مرداد در طالع بینی ایرانی و نجومی با برج «اسد» یا شیر (Leo) مرتبط است. افرادی که در بازه ۲۳ جولای تا ۲۲ آگوست به دنیا آمده اند تحت تأثیر ویژگی های این برج قرار دارند. از ویژگی های طالع بینی مرداد می توان به اعتماد به نفس شجاعت گرایش به رهبری خلاقیت و گاه خودمحوری اشاره کرد. در اسطوره های باستانی برج اسد با شیر نِمِئوس که توسط هرکول کشته شد مرتبط است.

مرداد و افزایش سفرهای داخلی گردشگری تابستانی و اثرات اقتصادی آن

به دلیل تعطیلات تابستانی و گرمای هوا مرداد یکی از شلوغ ترین ماه ها برای گردشگری داخلی در ایران محسوب می شود. مقاصدی مانند شهرهای شمالی مناطق کوهستانی و مکان های دارای منابع آب مانند دریاچه ها چشمه ها و رودخانه ها در این ماه بیشترین میزان گردشگر را به خود جذب می کنند. این افزایش سفرها تأثیر مستقیمی بر اقتصاد محلی بازار حمل ونقل خدمات اقامتی و صنایع دستی دارد. همچنین برخی شهرها مانند رامسر ماسال کردکوی کوهرنگ فومن و چل چشمه با رشد توریسم فصلی در این ماه مواجه می شوند.

روز خبرنگار در مرداد و اهمیت آن در فرهنگ رسانه ای ایران

روز ۱۷ مرداد در تقویم رسمی ایران به نام «روز خبرنگار» نام گذاری شده است. این روز به مناسبت شهادت محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری ایرنا در افغانستان در سال ۱۳۷۷ گرامی داشته می شود. این مناسبت فرصتی برای تقدیر از تلاش های خبرنگاران اهالی رسانه و فعالان حوزه خبر است و نقش رسانه در شفاف سازی آگاه سازی و پاسخگویی نهادها را برجسته می سازد. در مرداد ماه هر سال برنامه هایی برای تجلیل از خبرنگاران بررسی چالش های رسانه ای و ارتقاء کیفیت تولید محتوا برگزار می شود.

تأثیر مرداد بر کشاورزی و آب رسانی در مناطق خشک ایران

مرداد به دلیل گرمای شدید و کمبود بارش یکی از حساس ترین ماه ها برای کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک ایران محسوب می شود. در این ماه برداشت برخی محصولات مانند گندم جو هندوانه خربزه و انگور به اوج می رسد. هم زمان نیاز به آب افزایش یافته و کشاورزان با چالش هایی مانند تبخیر بالا کم آبی آفت های گرمازا و نیاز به آبیاری مستمر روبرو هستند. برخی استان ها مانند کرمان سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی در مرداد با بیشترین فشار آبی مواجه می شوند.

جایگاه مرداد در تقویم آموزشی و آمادگی برای آغاز سال تحصیلی جدید

مرداد در برنامه ریزی های آموزشی کشور جایگاه ویژه ای دارد. اگرچه هنوز مدارس و دانشگاه ها تعطیل اند اما در هفته های پایانی مرداد ثبت نام دانش آموزان آماده سازی محیط های آموزشی و برنامه ریزی سال جدید تحصیلی آغاز می شود. در این بازه وزارت آموزش و پرورش و مراکز علمی کشور آماده ورود به سال تحصیلی در شهریور یا مهر می شوند و آزمون هایی مانند کنکور کارشناسی ارشد و دکتری نیز در این ماه برگزار می شود.