علیرضا خمسه(Alireza Khamseh)یکی از تأثیرگذارترین بازیگران کمدی و جدی در  ایران است. او با تسلط بر میمیک چهره و زبان بدن توانسته نقش هایی ماندگار خلق کند. مسیر هنری خمسه از تحصیل در روان شناسی تا آموزش پانتومیم در پاریس و بازگشت به ایران نشان دهنده تعهد و تنوع تجربه های اوست.

زندگی نامه ی علیرضا خمسه

علیرضا خمسه بازیگر نام آشنای سینما تئاتر و تلویزیون ایران در نهم بهمن ماه سال ۱۳۳۱ در تهران چشم به جهان گشود. هرچند زادگاه او پایتخت است اما بر پایه برخی منابع اصالت خانوادگی وی به استان زنجان و روستای چاران واقع در حوالی کرج بازمی گردد. او نخستین فرزند از یک خانواده ی هشت نفره بود و دوران کودکی اش را در فضای صمیمی و پرشور خانه ای در تهران سپری کرد.

پدر علیرضا کارمند اداره برق بود مردی سخت کوش که با انضباط اداری آمیخته با خونسردی زندگی را پیش می برد. مادرش نیز خانه داری مهربان و دلسوز بود که بار اصلی تربیت فرزندان را بر دوش می کشید. فضای گرم و خانوادگی زمینه ساز شکوفایی استعدادهای هنری علیرضا در سال های آینده شد.

علیرضا خمسه پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد دانشگاه ملی ایران (امروزه شهید بهشتی) شد و در رشته ی روان شناسی به تحصیل پرداخت. او در این رشته مدرک کارشناسی گرفت اما علاقه ی عمیق اش به هنر او را به مسیر تازه ای کشاند. پس از پایان تحصیلات دانشگاهی در سال ۱۳۵۷ و در سن ۲۶ سالگی راهی فرانسه شد تا تحصیلات هنری خود را دنبال کند.

در فرانسه او در مدرسه ی معتبر “ون سن” (Vincennes) در آتلیه ی اگوستو بووال (Augosto Boal) و نیز آتلیه ی سیته ی دانشگاه پاریس دوره هایی تخصصی در زمینه ی پانتومیم حرکات بدنی و بازیگری را با جدیت دنبال کرد. این آموزش ها پایه ای مستحکم برای هنر بازیگری او در سال های بعد فراهم آورد.

پس از حدود یک ونیم سال اقامت و آموزش در پاریس خمسه در سال ۱۳۵۹ به ایران بازگشت. او با ذهنی آکنده از تجربه های نوین و نگاهی تازه به هنر نمایش وارد صحنه ی تئاتر سینما و تلویزیون ایران شد. حضوری که در سال های بعد نه تنها پررنگ و تأثیرگذار بود بلکه مهر جاودانی بر فرهنگ و هنر معاصر ایران نهاد.

شروع فعالیت هنری علیرضا خمسه

پس از بازگشت به ایران علیرضا خمسه فعالیت حرفه ای خود را با تئاتر آغاز کرد او طی سال ۱۳۵۴ در گروه تئاتر «پیاده» تجربه کسب کرد. اولین تجربه سینمایی اش در سال **۱۳۶۰ با فیلم «مرگ یزدگرد» ساخته بهرام بیضایی بود. پیش ازآن در سال ۱۳۵۳ نیز در فیلم «جوجه فکلی» بازی کرده اما حضورش در سینما با «مرگ یزدگرد» ماندگار شد.

پس از آن برنامه سازان تلویزیونی از او دعوت کردند تا در برنامه هایی مانند «نوروزنامه» «هوشی و موشی» «بورزید و بخندید» «حواستو جمع کن» و «نگاه سوم» قطعات طنزی اجرا کند. ورود او به تلویزیون شهرت تازه ای برایش به ارمغان آورد.

آثار مهم علیرضا خمسه

مرگ یزدگرد

اولین تجربه رسمی علیرضا خمسه در دنیای سینما بازی در فیلم مرگ یزدگرد به کارگردانی بهرام بیضایی بود که در سال 1360 ساخته شد.

این اثر از نظر ساختار روایی و فضاسازی یکی از آثار شاخص و متفاوت سینمای ایران است و حضور خمسه در کنار بازیگران مطرح آن زمان سکوی پرتابی برای آغاز جدی فعالیت هنری او به شمار می رفت. خمسه در این فیلم توانست نخستین نشانه های توانایی بازیگری خود را در یک فضای جدی و کلاسیک ارائه دهد.

روز باشکوه

در سال 1366 علیرضا خمسه در فیلم تحسین شده ی روز باشکوه به کارگردانی کیانوش عیاری ایفای نقش کرد. این فیلم که فضای اجتماعی و محتوایی عمیق داشت از خمسه چهره ای فراتر از یک کمدین صرف ارائه داد.

همکاری با کارگردانی چون عیاری که به روایت های انسانی و واقع گرایانه شهره است به خمسه فرصت داد تا بازیگری خود را در بستری جدی تر و انتقادی تر محک بزند.

آپارتمان شماره ۱۳

یکی از نقاط عطف در کارنامه هنری خمسه بازی در فیلم آپارتمان شماره ۱۳ محصول سال 1369 بود. نقش آفرینی او در قالب شخصیت «حمزه» توجه منتقدان داخلی و بین المللی را جلب کرد و در نهایت برای این نقش موفق به دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد از جشنواره فیلم پیونگ یانگ شد.

این موفقیت باعث شد جایگاه خمسه در سینما تثبیت شود و به عنوان بازیگری توانا در نقش های جدی و متفاوت شناخته شود.

من زمین را دوست دارم

در سال 1372 خمسه در فیلم خاص و متفاوت من زمین را دوست دارم بازی کرد. این بار در نقش یک موجود فضایی که به زمین سفر می کند و از زاویه ای دیگر به مشکلات انسانی نگاه می کند.

نقش خمسه در این فیلم تلفیقی از طنز فلسفه و پیام های زیست محیطی بود. این تجربه جسورانه باعث شد ابعاد جدیدی از قدرت بازیگری و انعطاف او برای مخاطبان و منتقدان روشن شود.

چشم شیطان

فیلم چشم شیطان یکی دیگر از آثار مهم خمسه در دهه ۷۰ بود که در آن نقش اول را ایفا کرد. این فیلم با فضایی دلهره آور و حادثه ای ساخته شده بود و خمسه با دور شدن از قالب های همیشگی طنز چهره ای تازه از خود نشان داد.

بازی در این فیلم منجر به نامزدی دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره فیلم فجر شد و توانایی او را در اجرای نقش های دراماتیک به رخ کشید.

بیست

فیلم بیست به کارگردانی عبدالرضا کاهانی از آثار اجتماعی و تأثیرگذار دهه ۸۰ بود. علیرضا خمسه در این فیلم در نقش مکمل ظاهر شد و توانست با اجرای کم نظیر خود سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را در بیست وهفتمین جشنواره فیلم فجر دریافت کند.

این جایزه از معتبرترین افتخارات سینمایی ایران است و دریافت آن برای یک نقش مکمل نشان از کیفیت بالای بازی خمسه در آن فیلم دارد.

سریال پایتخت

بدون شک یکی از معروف ترین و محبوب ترین نقش های خمسه در تلویزیون شخصیت بابا پنجعلی در مجموعه ی پایتخت است. این مجموعه در طی پنج فصل از سال 1389 تا 1396 پخش شد و مورد استقبال گسترده قرار گرفت.

شخصیت بابا پنجعلی با رفتارهای کند شیرین بی آزار و جمله های خاص به بخشی از حافظه جمعی مخاطبان ایرانی تبدیل شد. این نقش باعث شد نسل جدیدی از مخاطبان نیز با خمسه آشنا شوند.

حضور در شهر گربه ها شب های مافیا و نیسان آبی

در سال های اخیر خمسه در پروژه های متنوعی حضور داشته که از جمله آن ها می توان به فیلم شهر گربه ها (1397 و 1402) برنامه شب های مافیا (1400) و فصل دوم سریال نیسان آبی (1402) اشاره کرد. این آثار اگرچه بعضاً کیفیت های متفاوتی دارند اما نشان می دهند خمسه هنوز هم حضوری فعال در عرصه بازیگری دارد و با سبک خاص خود همچنان برای مخاطب جذاب است.

تجربه در کارگردانی بشین پاشو بخند برای کودکان

علیرضا خمسه تنها به بازیگری محدود نمانده و در حوزه کارگردانی نیز فعالیت کرده است. یکی از شاخص ترین تجربه های او در این زمینه ساخت مجموعه ی «بشین پاشو بخند» ویژه کودکان بود. این مجموعه با رویکردی آموزشی و سرگرم کننده ساخته شده و خمسه در آن تلاش کرده مفاهیم رفتاری اخلاقی و اجتماعی را به زبان طنز به کودکان منتقل کند.

سایر آثار متنوع و مکمل در کارنامه خمسه

علاوه بر آثار مشهور علیرضا خمسه در فیلم ها و سریال های متعددی از جمله ملاقات با جادوگر پدر گواردیولا شکلات داغ سلام بر فرشتگان و دیگر آثار ایفای نقش کرده است. این تنوع نشان دهنده ی انعطاف و دامنه ی گسترده بازیگری اوست که در ژانرهای مختلف از کودکانه و خانوادگی گرفته تا اجتماعی و حادثه ای موفق ظاهر شده است.

جوایز و افتخارات علیرضا خمسه

جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره بین المللی پیونگ یانگ برای «آپارتمان شماره ۱۳»

یکی از برجسته ترین افتخارات بین المللی علیرضا خمسه کسب جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره بین المللی فیلم پیونگ یانگ کره شمالی بود. این جایزه در سال 1992 میلادی (1371 هجری شمسی) برای بازی درخشان او در فیلم «آپارتمان شماره ۱۳» به او اهدا شد.

در این فیلم خمسه در نقش «حمزه» ظاهر شد شخصیتی ساده دل مهربان و بسیار انسانی که با نگاهی طنزآلود عمق روابط اجتماعی را به تصویر می کشید.

دریافت این جایزه بین المللی نه تنها جایگاه خمسه را در سطح ملی ارتقاء داد بلکه باعث شد نگاه جشنواره های خارجی نیز به توانمندی های او جلب شود. حضور در چنین رقابتی و دریافت جایزه گواهی بر تسلط خمسه بر اصول بازیگری حتی فراتر از مرزهای زبانی و فرهنگی بود.

نامزدی سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد برای «چشم شیطان»

فیلم «چشم شیطان» محصول سال 1372 یکی از متفاوت ترین نقش آفرینی های خمسه را در قالبی حادثه ای و هیجانی ارائه داد. این نقش برای او آن قدر تأثیرگذار بود که در جشنواره بین المللی فیلم فجر همان سال نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد.

این نامزدی نشان دهنده آن است که علیرضا خمسه نه تنها در طنز بلکه در فضای درام و جدی نیز توانسته از پس نقش هایی سنگین و پرفشار برآید. انتخاب او به عنوان یکی از گزینه های نهایی برای این جایزه معتبر گواهی است بر قدرت اجرایی و ظرفیت بالای او در ایفای نقش های متنوع.

نقش او در این فیلم برخلاف کلیشه هایی بود که مخاطب از خمسه انتظار داشت و همین شکستن قالب ها مورد توجه داوران جشنواره قرار گرفت.

دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مکمل مرد برای فیلم «بیست»

یکی از درخشان ترین لحظات دوران حرفه ای علیرضا خمسه دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای فیلم «بیست» در بیست وهفتمین جشنواره فیلم فجر بود. این فیلم به کارگردانی عبدالرضا کاهانی در سال 1387 ساخته شد و فضای آن مملو از نقدهای اجتماعی و انسانی بود.

خمسه در این اثر در نقش شخصیتی ساده ولی تأثیرگذار ظاهر شد که با بازی مینی مال و بسیار کنترل شده اش توانست نظر داوران و منتقدان را جلب کند.

این سیمرغ اثبات دیگری بود بر این که خمسه فقط به نقش های کمدی وابسته نیست و در نقش های فرعی نیز می تواند عمق عاطفی فوق العاده ای ایجاد کند. دریافت این جایزه یکی از نقاط عطف مهم در کارنامه او محسوب می شود.

لوح های تقدیر از جشنواره های مختلف ملی از کودک تا کوتاه

علاوه بر جوایز رسمی و سیمرغ های جشنواره فیلم فجر علیرضا خمسه بارها و بارها از سوی جشنواره های داخلی مختلف مورد تقدیر قرار گرفته است. او در جشنواره هایی چون جشنواره کودک و نوجوان همدان جشنواره فیلم کوتاه تجربی و دیگر رویدادهای فرهنگی هنری موفق به دریافت لوح تقدیر دیپلم افتخار و تقدیرنامه های رسمی شده است.

این افتخارات نه تنها به خاطر بازیگری در فیلم ها بلکه گاه به خاطر فعالیت های فرهنگی سخنرانی آموزش بازیگری و حضور در هیئت داوران نیز به او اهدا شده اند. این مجموعه از تقدیرها نمایانگر محبوبیت و احترام اجتماعی خمسه در میان فعالان فرهنگی کشور است و تأکید می کند که او فراتر از بازیگری یک چهره فرهنگی و الگوی اخلاقی در حوزه هنر محسوب می شود.

سبک بازیگری علیرضا خمسه

خمسه به سبب تسلط بی نظیر بر میمیک صورت و حرکات بدنی نرم شناخته می شود. شیوه بازی او ترکیبی از پانتومیم کمدی موقعیت و حضور تاثیرگذار در نقش های جدی است.

او می تواند همزمان در لحظه ای نقش خنده دار و طنز آمیز و لحظه ای دراماتیک و جدی بدرخشد ویژگی ای که وی را در میان بازیگران طبقه بندی ناپذیر جلوه داده است. این سبک متنوع باعث جلب توجه کارگردان های سینما و تلویزیون شد.

نقش علیرضا خمسه در ارتقای طنز تلویزیونی ایران

علیرضا خمسه بی تردید یکی از تأثیرگذارترین چهره های طنز در تلویزیون ایران محسوب می شود. نقش هایی مانند «بابا پنجعلی» در سریال محبوب «پایتخت» نه تنها موجب محبوبیت فراگیر او در میان مخاطبان شد بلکه به ارتقای کیفیت طنز خانوادگی و مردمی در تلویزیون کمک شایانی کرد.

خمسه با بهره گیری از زبان بدن بازی زیرپوستی و نگاه روان شناسانه به کاراکترها سطحی از کمدی را ارائه داده که با ساده سازی افراطی و تیپ سازی کلیشه ای متفاوت است. حضور او در پروژه های طنز با رعایت مرز بین کمدی فاخر و عامه پسند توانسته سلیقه های متنوع مخاطبان را پوشش دهد و در شکل گیری هویت بصری طنز مدرن ایرانی سهم بسزایی ایفا کند.

حضور علیرضا خمسه در سینمای کودک و نوجوان

یکی دیگر از وجوه کم تر دیده شده در کارنامه خمسه فعالیت مستمر و مؤثر او در سینمای کودک و نوجوان است. او در سال های مختلف در فیلم ها و برنامه هایی حضور داشته که به طور ویژه برای نسل کودک طراحی شده اند از جمله مجموعه تلویزیونی «بشین پاشو بخند» که خود او کارگردانی آن را بر عهده داشت.

خمسه همواره معتقد بوده که کار برای کودکان نه تنها دشوارتر است بلکه نیاز به صداقت انرژی مثبت و توانایی انتقال مفاهیم عمیق در قالب ساده دارد. همین نگاه حرفه ای باعث شده که بازی های او در ژانر کودک همیشه مورد توجه منتقدان و خانواده ها قرار گیرد و در ساختن خاطرات جمعی نسل های مختلف سهمی به یادماندنی داشته باشد.

علیرضا خمسه و تجربه اش در تدریس و آموزش بازیگری

خمسه تنها یک بازیگر نیست بلکه یک معلم هنر و مربی بازیگری نیز هست. او سال ها تجربه ی آموزش در کارگاه های آزاد دانشگاه ها و مؤسسات هنری را در کارنامه دارد. خمسه به واسطه ی تحصیلات روان شناسی و آموزش تخصصی در زمینه پانتومیم توانسته ترکیبی منحصربه فرد از تئوری و عمل را در آموزش ارائه دهد.

بسیاری از بازیگران نسل جوان که امروز در سینما و تلویزیون فعالیت دارند در کلاس ها یا کارگاه های خمسه شرکت کرده اند و او را الگویی برای فهم عمیق تر نقش و شخصیت پردازی می دانند. نقش تربیتی و انتقال تجربه ی خمسه در کنار حضور جلوی دوربین بخشی مهم و تأثیرگذار از چهره هنری او را تشکیل می دهد.

تأثیر علیرضا خمسه بر نسل جدید بازیگران

در دنیای هنر فقط دیده شدن مهم نیست بلکه اثرگذاری بین نسلی نشانه ماندگاری واقعی است. علیرضا خمسه با سبک منحصربه فردش و دیدگاه خاصی که به بازیگری دارد الهام بخش بازیگران جوان بوده است.

او با شکستن کلیشه ها ترکیب طنز با درام و استفاده از زبان بدن به عنوان ابزار اصلی بیان نسلی از هنرمندان را تشویق کرده تا به بازیگری به عنوان یک علم و هنر توأمان نگاه کنند.

علاوه بر آن نوع رفتار حرفه ای نظم و تعهد خمسه در صحنه فیلم برداری الگویی عملی از اخلاق کاری در محیط هنری را به جوان ترها ارائه داده است. همین اثرگذاری پنهان اما عمیق جایگاه او را در تاریخ هنر ایران تثبیت کرده است.

خاطره انگیزترین نقش های علیرضا خمسه از نگاه مردم

در یک نظرسنجی غیررسمی که در فضای مجازی بین علاقه مندان به سینما و تلویزیون صورت گرفت نقش های خاطره انگیز علیرضا خمسه با استقبال زیادی مواجه شد. در صدر این فهرست «بابا پنجعلی» در سریال پایتخت قرار دارد شخصیتی که علی رغم ناتوانی گفتاری با زبان بدن و حس وحال خاص خود تبدیل به یکی از چهره های فراموش نشدنی تلویزیون شد.

پس از آن نقش او در «آپارتمان شماره ۱۳» «بیست» و حتی فیلم طنز اجتماعی «من زمین را دوست دارم» نیز از جمله محبوب ترین کاراکترهای او بودند. این استقبال گسترده نشان می دهد که خمسه توانسته است با شخصیت هایی متفاوت اما صمیمی در حافظه جمعی مردم ایران ماندگار شود.

تحصیلات و آموزش علیرضا خمسه

فراتر از مدرک روان شناسی خمسه پس از ورود به پاریس آموزش های حرفه ای در پانتومیم و تئاتر دیده است . برخی منابع حتی ذکر می کند که دوره ای کارشناسی ارشد در رشته تئاتر در دانشگاه ونسن پاریس نیز گذرانده. این ترکیب روان شناسی و هنر حرکتی پایه ای محکم برای بازیگری هوشمندانه اش فراهم کرده است.

زندگی شخصی علیرضا خمسه

علیرضا خمسه در طول زندگی خود دوبار ازدواج کرده است. ازدواج اول او در سال 1362 شکل گرفت و حاصل آن یک پسر به نام احمدرضا است. احمدرضا سال هاست که در کشور اسپانیا زندگی می کند و حضور فعالی در فضای هنری ایران ندارد.

پس از جدایی از همسر اول خمسه در سال 1372 با مروارید پورشفیقی یکی از چهره های پشت صحنه سینما و تلویزیون که در زمینه گریم فعالیت می کرد ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دو دختر به نام های درسا و گلسا است. پورشفیقی پس از تولد فرزندان تصمیم گرفت از دنیای حرفه ای فاصله بگیرد و تمرکز خود را بر خانواده بگذارد.

خانواده برای علیرضا خمسه همیشه اولویت داشته و این تعهد در سبک زندگی شخصی اش نیز دیده می شود.علیرضا خمسه فارغ التحصیل رشته روان شناسی از دانشگاه شهید بهشتی است. این تحصیلات پایه ای علمی برای شناخت عواطف انسانی و تحلیل رفتار شخصیت ها را برای او فراهم کرد.

پس از پایان دوره کارشناسی او در سال 1357 راهی فرانسه شد و در مدرسه های بازیگری معتبر از جمله ون سن و آتلیه اگوستو بووال دوره های تخصصی پانتومیم حرکات بدنی و بیان را پشت سر گذاشت. این ترکیب از روان شناسی و پانتومیم پایه گذار سبک منحصربه فرد بازیگری او شد.

علاقه عمیق خمسه به یادگیری و انتقال تجربه او را به سمت برگزاری کارگاه های بازیگری سوق داد تا دانش و مهارت های خود را به نسل جدید منتقل کند. این وجه آموزشی شخصیت او جایگاه او را فراتر از یک بازیگر صرف به عنوان یک معلم هنر نیز تثبیت کرده است.