جیش العدل یک گروه مسلح و شبه نظامی بلوچ است که عمدتاً در استان سیستان و بلوچستان ایران و مناطق مرزی با پاکستان فعالیت می کند. این گروه در سال 2012 میلادی و پس از فروپاشی گروه جندالله تأسیس شد.

جیش العدل خود را مدافع حقوق اهل سنت و مردم بلوچ معرفی می کند اما به دلیل استفاده از عملیات های مسلحانه و خشونت آمیز از سوی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می شود. فعالیت های این گروه در سال های اخیر تأثیر زیادی بر امنیت مرزهای شرقی ایران گذاشته است.

تاریخچه شکل گیری جیش العدل و ریشه های فکری و سیاسی آن

پیدایش جیش العدل به سال 2012 میلادی بازمی گردد. پس از دستگیری و اعدام عبدالمالک ریگی رهبر گروه جندالله بخشی از نیروهای باقی مانده این شبکه با هدف ادامه همان خط مشی مسلحانه با نام جیش العدل سازمان دهی شدند. شرایط جغرافیایی استان سیستان و بلوچستان مرزهای طولانی با پاکستان و افغانستان و مشکلات اقتصادی و اجتماعی منطقه بستری برای شکل گیری این گروه فراهم کرد.

ریشه های فکری جیش العدل با جریان های سلفی و برخی جنبش های قومی-مذهبی بلوچ پیوند دارد. این گروه تلاش کرد با استفاده از نارضایتی های اقتصادی و مذهبی پایگاه اجتماعی خود را در میان برخی جوانان بلوچ گسترش دهد و عملیات های خود را تحت عنوان «مبارزه برای عدالت» توجیه کند.

اهداف اعلام شده و ایدئولوژی جیش العدل

این گروه در بیانیه های خود مدعی است که برای رفع تبعیض دفاع از حقوق اهل سنت و آزادی مذهبی فعالیت می کند. جیش العدل خود را یک سازمان مقاومت مسلحانه می نامد و تلاش می کند اقداماتش را به عنوان واکنشی به شرایط منطقه نشان دهد.

با این حال تحلیل گران امنیتی معتقدند که ایدئولوژی این گروه ترکیبی از افراط گرایی مذهبی و اهداف سیاسی است و روش های خشونت آمیز آن نه تنها باعث بی ثباتی منطقه می شود بلکه آسیب مستقیمی به زندگی مردم بلوچ وارد می کند. استفاده از تاکتیک های بمب گذاری کمین های مسلحانه و گروگان گیری این گروه را در رده سازمان های تروریستی قرار داده است.

ساختار سازمانی و رهبران جیش العدل

اطلاعات کامل درباره ساختار داخلی جیش العدل محدود است اما شواهد نشان می دهد این گروه از یک شبکه غیرمتمرکز سلولی استفاده می کند. این ساختار باعث می شود شناسایی و انهدام آن برای نیروهای امنیتی دشوارتر باشد.

• رهبر فعلی این گروه به نام «عبدالرحیم ملازهی» شناخته می شود که جایگزین رهبران پیشین شده است.
• جیش العدل دارای شاخه های نظامی تبلیغاتی و پشتیبانی است.
• گزارش هایی مبنی بر ارتباط برخی اعضای گروه با شبکه های افراطی بین المللی منتشر شده است.

این ساختار باعث می شود گروه بتواند در شرایط فشار امنیتی همچنان به فعالیت ادامه دهد و نیروهای جدید جذب کند.

مهم ترین عملیات های جیش العدل در ایران

از زمان تشکیل تاکنون جیش العدل چندین عملیات مهم در مرزهای شرقی ایران انجام داده است که برخی از آنها بازتاب گسترده ای در رسانه ها داشته اند

• حمله سراوان 2013 حمله مسلحانه به پاسگاه مرزی سراوان که منجر به کشته شدن 14 مرزبان ایرانی شد.
• گروگان گیری 2014 ربودن 5 مرزبان ایرانی و انتقال آنها به خاک پاکستان که بازگشت بخشی از گروگان ها پس از مذاکرات دیپلماتیک انجام شد.
• حمله میرجاوه 2017 کمین مسلحانه به نیروهای مرزی ایران و کشته شدن تعدادی از نیروهای امنیتی.
• انفجارهای مرزی 2019 تا 2022 چندین بمب گذاری در مسیرهای تردد نظامی و غیرنظامی در مرز میرجاوه و سراوان.

این حملات باعث شد ایران تدابیر امنیتی شدیدتری در مرزهای شرقی اعمال کند و همکاری اطلاعاتی با پاکستان را افزایش دهد.

پایگاه جغرافیایی و مناطق فعالیت جیش العدل

جیش العدل عمدتاً در استان سیستان و بلوچستان و مناطق مرزی ایران با پاکستان و افغانستان فعالیت دارد. این گروه از کوهستان ها و بیابان های صعب العبور برای ایجاد پایگاه و جابه جایی نیروهای خود استفاده می کند.

بسیاری از گزارش ها نشان می دهد که بخشی از هسته های عملیاتی و لجستیکی این گروه در خاک پاکستان به ویژه در مناطق قبیله ای بلوچستان پاکستان مستقر است. ایران بارها از دولت پاکستان خواسته تا با این گروه برخورد کند و اعضای آن را تحویل دهد.

روابط جیش العدل با گروه های افراطی منطقه و حمایت های احتمالی

تحلیل گران منطقه ای معتقدند جیش العدل دارای ارتباطات غیرمستقیم با شبکه های افراطی مانند القاعده است. برخی منابع امنیتی از دریافت کمک های مالی و تسلیحاتی این گروه از شبکه های قاچاق سلاح و حتی برخی گروه های سلفی منطقه خبر داده اند.

اگرچه جیش العدل بارها وابستگی به داعش را رد کرده اما شباهت های تاکتیکی و ایدئولوژیک میان این دو گروه دیده می شود. این موضوع نگرانی ها درباره گسترش افراط گرایی در مرزهای شرقی ایران را افزایش داده است.

واکنش دولت ایران و اقدامات امنیتی علیه جیش العدل

جمهوری اسلامی ایران جیش العدل را به عنوان یک گروه تروریستی معرفی کرده و عملیات های گسترده ای برای انهدام آن انجام داده است. سپاه پاسداران و نیروی زمینی ارتش نقش اصلی در مقابله با این گروه را برعهده دارند.

ایران همچنین همکاری های امنیتی خود با پاکستان را برای شناسایی و دستگیری اعضای این گروه افزایش داده است. علاوه بر اقدامات نظامی دولت ایران تلاش کرده با توسعه اقتصادی و بهبود وضعیت اجتماعی سیستان و بلوچستان زمینه جذب نیرو توسط جیش العدل را کاهش دهد.

تأثیر جیش العدل بر امنیت و توسعه استان سیستان و بلوچستان

فعالیت های این گروه تأثیر مستقیمی بر امنیت و اقتصاد استان سیستان و بلوچستان گذاشته است. ناامنی های ناشی از حملات مرزی باعث کاهش سرمایه گذاری محدودیت های تردد و فشار بر زندگی مردم محلی شده است.

افزایش پایگاه های نظامی ایجاد دیوارهای مرزی و کنترل شدید عبور و مرور از جمله اقداماتی است که ایران برای مهار تهدیدات این گروه انجام داده است. این اقدامات اگرچه امنیت را افزایش داده اما در برخی موارد بر زندگی روزمره مردم نیز اثر گذاشته است.

جایگاه جیش العدل در معادلات امنیتی منطقه ای

با توجه به موقعیت استراتژیک بلوچستان و هم مرزی ایران با پاکستان و افغانستان فعالیت های جیش العدل تأثیر مستقیمی بر معادلات امنیتی جنوب آسیا دارد. برخی تحلیل گران معتقدند این گروه می تواند به ابزاری برای برخی سرویس های اطلاعاتی و شبکه های افراطی تبدیل شود که از بی ثباتی منطقه سود می برند.

نقدها و دیدگاه های مخالف درباره جیش العدل

بسیاری از فعالان بلوچ و کارشناسان اجتماعی معتقدند که جیش العدل با اقدامات خشونت آمیز خود به جای دفاع از حقوق مردم بلوچ شرایط زندگی آنها را دشوارتر کرده است. آنها تأکید می کنند که حل مشکلات سیستان و بلوچستان نیازمند راه حل های سیاسی اقتصادی و اجتماعی است نه خشونت و اقدامات مسلحانه.

گروه جیش العدل

جیش العدل به عنوان یکی از مهم ترین گروه های مسلح فعال در مرزهای شرقی ایران از زمان شکل گیری تاکنون نقش پررنگی در مسائل امنیتی منطقه ایفا کرده است. این گروه که خود را مدافع حقوق مردم بلوچ می نامد به دلیل تاکتیک های خشونت آمیز در فهرست سازمان های تروریستی ایران قرار گرفته است. شناخت تاریخچه اهداف و تأثیرات این گروه برای تحلیل وضعیت امنیتی سیستان و بلوچستان و مرزهای شرقی ایران اهمیت زیادی دارد.