ترکمنستان

کشور ترکمنستان (به انگلیسی Turkmenistan) کشوری در آسیای مرکزی است که با موقعیت استراتژیک منابع عظیم گاز طبیعی و ساختار حکومتی منحصر به فرد شناخته می شود. این کشور با تاریخ غنی و میراث فرهنگی مربوط به جاده ابریشم یکی از سرزمین های پر رمز و راز منطقه محسوب می شود.

ترکمنستان کجاست؟ موقعیت جغرافیایی ترکمنستان

ترکمنستان در آسیای مرکزی قرار دارد و از سمت شمال با قزاقستان و ازبکستان از سمت شرق و جنوب شرقی با افغانستان از جنوب با ایران و از غرب با دریای خزر همسایه است. این کشور هیچ مرز آبی به اقیانوس ندارد اما ساحل طولانی با دریای خزر دارد که برای تجارت و انرژی بسیار مهم است.

مساحت ترکمنستان حدود 488,100 کیلومتر مربع است که آن را در رتبه 52 در میان کشورهای جهان قرار می دهد. بخش عمده خاک ترکمنستان را بیابان قره قوم (Karakum Desert) پوشانده که یکی از بزرگ ترین بیابان های دنیا به شمار می رود.

جمعیت ترکمنستان و ترکیب قومیتی

طبق آمارهای تخمینی سال 2024 جمعیت ترکمنستان حدود 6 میلیون نفر است. تراکم جمعیت در این کشور پایین است و بیشتر مردم در حاشیه بیابان ها و مناطق شهری زندگی می کنند.

اکثریت جمعیت ترکمنستان از قوم ترکمن هستند اما اقلیت هایی از جمله ازبک ها روس ها قزاق ها بلوچ ها و ارمنی ها نیز در آن ساکن اند. در دهه های گذشته با توجه به سیاست های ملی گرایانه و بسته بودن کشور بسیاری از اقلیت ها مهاجرت کرده اند.

پایتخت ترکمنستان کجاست؟

عشق آباد (Ashgabat) پایتخت ترکمنستان و بزرگ ترین شهر این کشور است. این شهر در نزدیکی مرز ایران واقع شده و به خاطر معماری سفیدرنگ کاخ ها و بناهای مرمرینش شناخته می شود.

عشق آباد در کتاب رکوردهای گینس به عنوان شهری با بیشترین ساختمان های مرمری در جهان ثبت شده است. این شهر مرکز سیاسی اقتصادی و فرهنگی ترکمنستان است.

زبان رسمی و دین در ترکمنستان

زبان رسمی ترکمنستان زبان ترکمنی است که شاخه ای از زبان های ترکی به شمار می رود. این زبان با الفبای لاتین نوشته می شود اما در گذشته با الفبای عربی و بعداً سیریلیک (روسی) نیز نوشته می شد. زبان روسی همچنان به عنوان زبان دوم در بسیاری از زمینه های ارتباطی و اداری استفاده می شود.

از نظر مذهبی اسلام سنی مذهب غالب در ترکمنستان است. بیش از 90 درصد مردم مسلمان هستند. اقلیت های مذهبی از جمله مسیحیان ارتدوکس و کاتولیک نیز در کشور حضور دارند اما فعالیت های مذهبی به شدت تحت نظارت دولت است.

تاریخ ترکمنستان از دوران باستان تا استقلال

تاریخ ترکمنستان به هزاران سال پیش بازمی گردد و بخشی از تمدن باستانی خراسان و جاده ابریشم بوده است. این سرزمین در طول تاریخ شاهد حکمرانی امپراتوری های مختلفی مانند هخامنشیان سلوکیان اشکانیان ساسانیان اعراب مغول ها و تیموریان بوده است.

در قرن نوزدهم ترکمنستان تحت سلطه امپراتوری روسیه درآمد و پس از انقلاب بلشویکی به جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان تبدیل شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ترکمنستان در سال 1991 اعلام استقلال کرد.

صفرمراد نیازف که به عنوان “ترکمن باشی” شناخته می شد اولین رئیس جمهور این کشور بود و تا زمان مرگش در سال 2006 به صورت مادام العمر حکومت کرد.

حکومت و ساختار سیاسی کشور ترکمنستان

ترکمنستان دارای نظام ریاست جمهوری متمرکز است. رئیس جمهور بالاترین مقام اجرایی فرمانده کل نیروهای مسلح و رئیس دولت محسوب می شود. این کشور یکی از بسته ترین رژیم های سیاسی جهان به شمار می رود و انتخابات ها معمولاً بدون رقابت واقعی برگزار می شوند.

پس از مرگ نیازف قربانقلی بردی محمداف به قدرت رسید و در سال 2022 پسر او سردار بردی محمداف رئیس جمهور شد. تمرکز قدرت در دست خانواده حاکم منتقدان زیادی دارد و شفافیت در ساختار حکومت بسیار محدود است.

اقتصاد ترکمنستان چگونه است؟

اقتصاد ترکمنستان به شدت وابسته به صادرات گاز طبیعی است. این کشور دارای چهارمین ذخایر گاز طبیعی جهان است و قراردادهای گازی با چین ایران و روسیه دارد. همچنین ترکمنستان دارای منابع نفت پنبه و نمک نیز هست.

برخلاف منابع طبیعی غنی اقتصاد کشور تحت کنترل شدید دولت قرار دارد و بخش خصوصی به صورت محدود فعالیت می کند. ارز رسمی ترکمنستان منات ترکمنی (TMT) است که ارزش آن طی سال های اخیر در برابر دلار کاهش یافته است.

صنعت گاز طبیعی ترکمنستان؛ منبع اصلی درآمد کشور

ترکمنستان یکی از قطب های گازی جهان محسوب می شود. میدان گازی گالکینیش (Galkynysh) دومین میدان گازی بزرگ جهان است. صادرات گاز طبیعی ترکمنستان به چین از طریق خط لوله آسیای مرکزی انجام می شود و میلیاردها متر مکعب گاز به این کشور منتقل می شود.

در سال 2023 ترکمنستان بیش از 35 میلیارد متر مکعب گاز به چین صادر کرد که بخش عمده ای از درآمد دولت را تشکیل می دهد.

کشاورزی و تولیدات داخلی در ترکمنستان

کشاورزی ترکمنستان نیز عمدتاً تحت کنترل دولتی است. پنبه گندم و میوه جات از مهم ترین محصولات کشاورزی کشور هستند. ترکمنستان یکی از تولیدکنندگان عمده پنبه در جهان است اما بهره وری پایین و سیاست های دولتی موجب مشکلات ساختاری در این بخش شده اند.

همچنین در مناطق روستایی دامداری و تولید لبنیات از منابع اصلی معیشت مردم به شمار می رود.

زیرساخت های حمل ونقل و راه آهن در ترکمنستان

ترکمنستان در زمینه حمل ونقل در حال توسعه زیرساخت های ریلی و جاده ای است. راه آهن ترکمنستان-ایران از پروژه های مهم در راستای اتصال آسیای مرکزی به خلیج فارس است. بندر ترکمن باشی در دریای خزر نیز به عنوان یک بندر ترانزیتی مهم در مسیر چین به اروپا شناخته می شود.

فرودگاه بین المللی عشق آباد نیز از فرودگاه های مدرن و مهم کشور به شمار می رود که نقش حیاتی در جابه جایی مسافران ایفا می کند.

آموزش و سطح سواد در ترکمنستان

آموزش در ترکمنستان رایگان و اجباری تا سطح متوسطه است. دانشگاه های دولتی تحت نظارت شدید وزارت آموزش قرار دارند. دانشگاه دولتی ترکمنستان دانشگاه علوم پزشکی ترکمنستان و دانشگاه نفت و گاز از جمله مراکز آموزشی مهم این کشور هستند.

نرخ باسوادی در ترکمنستان حدود 98 درصد برآورد شده اما کیفیت آموزش و آزادی علمی با انتقادهای زیادی مواجه است. زبان تدریس عمدتاً ترکمنی است و آموزش به زبان روسی در حال کاهش است.

گردشگری در ترکمنستان؛ جاذبه های ناشناخته

گردشگری ترکمنستان هنوز در مراحل ابتدایی توسعه قرار دارد و به دلیل سیاست های ویزا و محدودیت های ورود گردشگران کمی وارد کشور می شوند. با این حال این کشور دارای جاذبه های گردشگری فوق العاده ای است.

از جاذبه های دیدنی ترکمنستان می توان به موارد زیر اشاره کرد

• دهانه گاز دروازه (دروازه جهنم) گودالی در بیابان قره قوم که از دهه 1970 در حال سوختن است.

• شهر باستانی مرو یکی از مهم ترین شهرهای جاده ابریشم.

• پارک های ملی و کوهستانی در نزدیکی مرز ایران.

• شهر عشق آباد با معماری منحصربه فرد و بناهای مرمری.

وضعیت حقوق بشر و آزادی بیان در کشور ترکمنستان

ترکمنستان یکی از بسته ترین کشورها از نظر سیاسی و آزادی های مدنی است. سازمان های بین المللی مانند عفو بین الملل و دیدبان حقوق بشر بارها درباره نقض حقوق بشر عدم آزادی مطبوعات و نبود احزاب واقعی در این کشور ابراز نگرانی کرده اند.

اینترنت در ترکمنستان بسیار محدود و تحت نظارت شدید است و شبکه های اجتماعی محبوب جهانی در بیشتر مواقع مسدود هستند.

روابط خارجی ترکمنستان

سیاست خارجی ترکمنستان بر اصل بی طرفی دائم بنا شده است. این کشور در سال 1995 از سوی سازمان ملل به عنوان کشور بی طرف دائم به رسمیت شناخته شد و تلاش دارد از هرگونه درگیری بین المللی فاصله بگیرد.

ترکمنستان با کشورهای همسایه مانند ایران افغانستان ازبکستان و چین روابط اقتصادی و دیپلماتیک فعالی دارد و به دنبال توسعه کریدورهای ترانزیتی و همکاری های گازی است.

آینده ترکمنستان؛ چالش ها و فرصت ها

ترکمنستان با وجود منابع طبیعی عظیم با چالش های متعددی روبه روست؛ از جمله

• وابستگی بیش از حد به گاز طبیعی

• فقدان تنوع اقتصادی

• کمبود شفافیت در حکومت

• محدودیت های ارتباطی و سیاسی

• رشد پایین در بخش خصوصی

با این حال موقعیت جغرافیایی راهبردی و ذخایر انرژی عظیم ترکمنستان را در موقعیتی منحصر به فرد برای توسعه پایدار و ایفای نقش منطقه ای قرار می دهد.

حقایق جالب درباره ترکمنستان

• کشور ترکمنستان تنها کشوری در آسیای مرکزی است که خود را بی طرف دائمی می داند.

• دهانه گازی دروازه یکی از عجیب ترین پدیده های طبیعی جهان است.

• پایتخت کشور عشق آباد دارای بیشترین تعداد ساختمان های مرمری در جهان است.

• ورود روزنامه نگاران خارجی به کشور بسیار محدود است.