یمن

کشور یمن (Yemen) کشوری در جنوب غربی آسیا و جنوب شبه جزیره عربستان است که در طول تاریخ همواره به عنوان یکی از کهن ترین مناطق متمدن جهان شناخته می شده. با این حال در سال های اخیر نام یمن بیشتر با جنگ داخلی بحران انسانی و درگیری های ژئوپلیتیک گره خورده است.

پایتخت رسمی یمن شهر صنعا (Sanaa) است اما دولت به رسمیت شناخته شده در سطح بین المللی از شهر عدن به عنوان پایتخت موقت استفاده می کند. جمعیت این کشور در سال 2023 حدود 33 میلیون نفر برآورد شده است.

موقعیت جغرافیایی یمن کجاست؟

یمن در جنوبی ترین نقطه شبه جزیره عربستان قرار دارد و با کشورهای زیر هم مرز است

• عربستان سعودی از شمال

• عمان از شرق

• دریای سرخ از غرب

• خلیج عدن و دریای عرب از جنوب

یمن دارای خط ساحلی گسترده ای به طول بیش از 2000 کیلومتر است و تنگه استراتژیک باب المندب یکی از مسیرهای کلیدی تجارت جهانی نفت در جنوب غربی این کشور قرار دارد.

تاریخچه یمن از دوران باستان تا امروز

تمدن باستانی سبا

یمن یکی از قدیمی ترین مراکز تمدنی جهان به شمار می رود. در هزارۀ اول پیش از میلاد پادشاهی سبا در این منطقه شکوفا شد که در متون تاریخی و مذهبی همچون قرآن و تورات نیز به آن اشاره شده است. این پادشاهی به واسطۀ کشاورزی پیشرفته و سد معروف «مأرب» شناخته می شد.

اسلام و دوره خلافت

پس از ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی یمن به سرعت به این دین گروید و بخشی از خلافت اسلامی شد. طی قرون متمادی این کشور تحت حکومت سلسله های مختلفی مانند زیدی ها ایوبیان رسولیان و عثمانیان قرار داشت.

یمن جنوبی و یمن شمالی

در قرن بیستم یمن به دو کشور مجزا تقسیم شد

• یمن شمالی تحت حکومت سلطنتی و سپس جمهوری

• یمن جنوبی به عنوان جمهوری دموکراتیک خلق یمن تحت حمایت اتحاد جماهیر شوروی

در سال 1990 این دو بخش متحد شده و جمهوری یمن تشکیل شد.

جنگ داخلی و بحران امروز

از سال 2015 یمن دستخوش جنگ داخلی گسترده ای شد. حوثی ها (انصارالله) کنترل صنعا و شمال کشور را به دست گرفتند در حالی که دولت عبدربه منصور هادی به عدن عقب نشینی کرد و تحت حمایت ائتلافی به رهبری عربستان سعودی قرار گرفت. این درگیری تاکنون ادامه دارد و یکی از بزرگ ترین فجایع انسانی قرن را رقم زده است.

جمعیت و زبان مردم یمن

جمعیت یمن در سال 2023 حدود 33 میلیون نفر اعلام شده که بخش عمده ای از آن ها در مناطق کوهستانی و شهری مانند صنعا تعز و عدن زندگی می کنند. زبان رسمی کشور عربی است و لهجه یمنی یکی از قدیمی ترین لهجه های عربی محسوب می شود.

اقوام مختلفی در یمن زندگی می کنند که شامل اعراب اقلیت هایی از آفریقایی تباران و قبایل بومی هستند.

دین و مذهب در یمن

اسلام دین رسمی یمن است. اما این کشور از لحاظ مذهبی بسیار متنوع است

• حدود 55٪ از مردم یمن زیدی (شاخه ای از شیعه) هستند

• حدود 45٪ سنی مذهب (شافعی)

هرچند این تفاوت ها در طول تاریخ بیشتر مذهبی بوده اما در سال های اخیر با تشدید درگیری ها رنگ وبوی سیاسی به خود گرفته است.

ساختار سیاسی یمن

یمن دارای نظام جمهوری است اما به دلیل درگیری های مسلحانه حکومت مرکزی کشور به شدت تضعیف شده است. دولت قانونی که از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته شده توسط شورای رهبری به ریاست «رشاد العلیمی» اداره می شود در حالی که حوثی ها کنترل بخش قابل توجهی از شمال کشور را در اختیار دارند.

نقش بازیگران خارجی مانند عربستان سعودی امارات ایران ایالات متحده و سازمان ملل در معادلات سیاسی یمن بسیار پررنگ است.

بحران انسانی در یمن

سازمان ملل متحد بحران انسانی یمن را یکی از بدترین فجایع قرن 21 توصیف کرده است. تا پایان سال 2023

• بیش از 21 میلیون نفر به کمک های بشردوستانه نیاز داشتند

• بیش از 4 میلیون نفر آواره شده اند

• هزاران نفر بر اثر گرسنگی بیماری یا درگیری های مستقیم جان باخته اند

بحران سوءتغذیه در میان کودکان یمنی بسیار حاد است و بسیاری از زیرساخت های بهداشتی آموزشی و شهری نابود شده اند.

اقتصاد یمن چگونه است؟

قبل از جنگ اقتصاد یمن به کشاورزی صادرات نفت و گاز شیلات و پول ارسالی مهاجران متکی بود. اما پس از آغاز درگیری ها اقتصاد کشور به شدت آسیب دید. نرخ بیکاری و تورم به شکل بی سابقه ای افزایش یافته و پول ملی (ریال یمن) دچار افت شدید ارزش شده است.

در سال های اخیر سازمان های بین المللی سعی در احیای بخش هایی از اقتصاد با ارائه کمک های نقدی و غذایی داشته اند.

منابع طبیعی و معادن یمن

یمن دارای منابع قابل توجهی از نفت خام گاز طبیعی طلا سنگ های قیمتی و معادن مختلف است. با این حال بهره برداری از این منابع به دلیل ناامنی و نبود سرمایه گذاری مناسب بسیار محدود است.

پیش از جنگ نفت و گاز بیش از 70٪ درآمد صادراتی کشور را تشکیل می دادند.

آموزش در یمن

نظام آموزشی یمن با وجود تلاش های گذشته برای توسعه اکنون در آستانه فروپاشی است. بسیاری از مدارس تخریب شده یا به پناهگاه تبدیل شده اند. نرخ ترک تحصیل در مناطق جنگ زده بسیار بالا است و دسترسی به آموزش با کیفیت محدود شده است.

بر اساس آمار یونیسف در سال 2023 حدود 2 میلیون کودک یمنی از تحصیل محروم اند.

بهداشت و درمان در یمن

زیرساخت های بهداشتی یمن در وضعیت بحرانی قرار دارند. کمبود دارو نبود پزشکان متخصص تخریب بیمارستان ها و شیوع بیماری هایی مانند وبا کرونا و مالاریا از چالش های جدی نظام سلامت کشور است.

با وجود تلاش های سازمان جهانی بهداشت و هلال احمر هنوز بسیاری از مناطق به مراقبت های اولیه دسترسی ندارند.

فرهنگ مردم یمن؛ از معماری تا موسیقی

فرهنگ یمنی یکی از غنی ترین فرهنگ های عربی است. از جمله جلوه های برجسته فرهنگی در این کشور می توان به موارد زیر اشاره کرد

• معماری یمنی خانه های گلی چندطبقه در صنعا با پنجره های شیشه ای رنگی معروف اند.

• لباس سنتی مردان اغلب لباس سفید بلند و «جنبیه» (خنجر خمیده سنتی) می پوشند.

• موسیقی و رقص موسیقی فولکلور یمن با ریتم های خاص و استفاده از سازهای سنتی شناخته می شود.

گردشگری در یمن؛ گذشته ای پررونق آینده ای مبهم

پیش از آغاز درگیری ها یمن یکی از مقاصد گردشگری منحصر به فرد در جهان عرب بود. مکان هایی مانند

• شهر تاریخی صنعا (ثبت یونسکو)

• شهر شبام (منهتن صحرا)

• قلعه های مارب و حضرموت

امروز به دلیل ناامنی گردشگری در یمن تقریباً از بین رفته اما برخی نهادهای بین المللی برای حفظ میراث فرهنگی تلاش می کنند.

رسانه ها و آزادی بیان در یمن

رسانه های یمنی درگیر سانسور فشار سیاسی و محدودیت های شدید هستند. روزنامه نگاران در مناطق تحت کنترل گروه های مختلف با خطر بازداشت شکنجه یا حتی اعدام روبرو هستند. اینترنت و شبکه های اجتماعی ابزار مهم اطلاع رسانی در غیاب رسانه های مستقل اند.

حمل ونقل و زیرساخت ها

زیرساخت های حمل ونقل یمن به شدت آسیب دیده اند. جاده ها فرودگاه ها و بنادر زیادی در طول درگیری ها تخریب شده اند. فرودگاه صنعا سال هاست بسته است و تنها برخی پروازهای بشردوستانه به آن انجام می شود.

بندر حدیده یکی از مهم ترین نقاط ورود کالا و کمک های خارجی است.

جزایر یمن؛ گنجینه های ناشناخته

یمن دارای جزایر متعددی در دریای سرخ و دریای عرب است. مهم ترین آن ها

• جزیره سقطری (Socotra) با تنوع زیستی منحصر به فرد و گونه های نادر مانند درخت خون اژدها. این جزیره در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و بهشت طبیعی محسوب می شود.

• جزایر زقر میون و حنیش با اهمیت استراتژیک بالا

آینده یمن؛ صلح یا ادامه بحران؟

چشم انداز آینده یمن در گرو مذاکرات صلح و اراده بین المللی است. تاکنون تلاش هایی از سوی سازمان ملل عمان و کشورهای غربی برای برقراری آتش بس صورت گرفته اما به دلیل پیچیدگی سیاسی و حضور بازیگران متعدد هنوز صلح پایدار حاصل نشده است.

مردم یمن خواهان بازگشت به زندگی عادی آموزش کار و امید به آینده ای بهتر هستند.