افشاریه

بررسی دقیق پیدایش افشاریه و نقش مهم ایل افشار در تأسیس این سلسله قدرتمند

افشاریه نام خود را از ایل افشار یکی از قبایل ترک زبان ایران گرفته است. این ایل در دوره صفویان از اهمیت بالایی برخوردار بود و در خراسان به ویژه در اطراف نیشابور استقرار داشت. در زمان سقوط صفویان کشور دچار هرج ومرج گسترده شد و نادر قلی یکی از سرداران برجسته ایل افشار با تکیه بر قدرت نظامی و حمایت های قبیله ای توانست خود را به عنوان ناجی ایران مطرح کند.

نادرشاه ابتدا به عنوان سردار در خدمت شاه تهماسب دوم صفوی بود اما پس از مدتی و با کنار زدن وی در سال 1736 میلادی (1115 هجری شمسی) در دشت مغان خود را به عنوان پادشاه ایران معرفی کرد و بدین ترتیب سلسله افشاریه رسماً آغاز شد.

نادرشاه افشار پادشاهی نظامی و نابغه جنگ که ایران را از بحران نجات داد

نادرشاه افشار مؤسس سلسله افشاریه از بزرگ ترین سرداران نظامی تاریخ ایران و حتی جهان به شمار می رود. او نه تنها ایران را از تجزیه نجات داد بلکه مرزهای آن را تا هندوستان و آسیای میانه گسترش داد. نبوغ نظامی نادرشاه در جنگ های متعدد علیه عثمانیان روس ها افغان ها و گورکانیان هند به وضوح دیده می شود.

او در سال 1739 میلادی (1118 هجری شمسی) با لشکرکشی به دهلی پایتخت امپراتوری گورکانی ثروتی عظیم از جمله الماس کوه نور دریای نور و تخت طاووس را به ایران منتقل کرد. این پیروزی نادرشاه را در ردیف پادشاهان افسانه ای ایران قرار داد.

دستاوردهای سیاسی و نظامی افشاریه در عرصه داخلی و خارجی چه تأثیری بر آینده ایران داشتند؟

سلسله افشاریه علی رغم عمر کوتاهش دستاوردهای مهمی از خود به جای گذاشت. در عرصه داخلی این سلسله توانست وحدت ملی را در ایران بازسازی کند مالیات ها را بازتنظیم کرده و اصلاحات نظامی گسترده ای انجام دهد. ارتش نادرشاه به یکی از قدرتمندترین نیروهای نظامی آن زمان تبدیل شد و انضباطی آهنین بر آن حاکم بود.

در عرصه خارجی نادرشاه موفق شد مرزهای ایران را تا ماوراءالنهر قفقاز غرب هند و خلیج فارس گسترش دهد. همچنین معاهداتی با امپراتوری عثمانی و روسیه امضا کرد که در آن ها منافع ایران به رسمیت شناخته شد. او تلاش زیادی برای تأمین استقلال مذهبی ایران از طریق سیاست های مذهبی خاص خود انجام داد از جمله پیشنهاد به ایجاد مذهب پنجمی با عنوان «مذهب جعفری» برای کاهش تنش های شیعه و سنی.

قتل نادرشاه و پیامدهای سهمگین آن بر سقوط افشاریه و آغاز هرج ومرج مجدد در ایران

در سال 1747 میلادی (1126 هجری شمسی) نادرشاه به دست گروهی از سرداران خود در نزدیکی قوچان ترور شد. این واقعه آغاز سقوط سریع افشاریه بود چرا که قدرت نادرشاه بر مبنای اقتدار شخصی اش استوار بود و جانشینانش فاقد توانایی لازم برای حفظ امپراتوری وسیع او بودند.

پس از قتل نادرشاه نوادگان او و مدعیان مختلف از جمله شاهرخ میرزا برای مدتی کوتاه حکومت کردند اما نتوانستند وحدت کشور را حفظ کنند. رقابت های داخلی ظهور کریم خان زند و سپس قاجاریه به سرعت افشاریه را به حاشیه راند.

جغرافیای قلمرو افشاریان از هند تا قفقاز و از آسیای میانه تا خلیج فارس

یکی از ویژگی های برجسته افشاریه گستره عظیم قلمرو تحت کنترل آن بود. در دوران اوج حکومت نادرشاه قلمرو ایران شامل مناطق زیر می شد

• تمام فلات ایران
• مناطق جنوبی قفقاز (گرجستان ارمنستان آذربایجان)
• افغانستان و بخش هایی از پاکستان امروزی
• مناطق شرقی عثمانی
• آسیای میانه تا مرزهای رود سیحون
• بخش هایی از هندوستان شامل دهلی

گسترش جغرافیایی افشاریه نتیجه قدرت نظامی بی سابقه ای بود که نادرشاه به وجود آورده بود اما این قلمرو با مرگ وی به سرعت تجزیه شد.

نگاهی به ساختار اداری اقتصادی و مالی افشاریه در دوره نادرشاه و پس از او

افشاریه برخلاف بسیاری از سلسله های پیشین تمرکز ویژه ای بر ساختار نظامی و مالی داشت. نادرشاه به دلیل هزینه های سنگین جنگی سیستم مالیاتی را اصلاح کرد و تلاش نمود وابستگی اقتصادی حکومت را به کشاورزی کاهش دهد و تجارت را رونق بخشد.

وی همچنین ساختار اداری نیمه متمرکزی را طراحی کرد که در آن فرمانداران ایالتی نقش مهمی در اداره مناطق داشتند. با این حال تمرکز بیش از حد بر ارتش و عدم سرمایه گذاری پایدار در نهادهای فرهنگی و مدنی باعث شد با مرگ نادرشاه این ساختار به سرعت فروپاشد.

بررسی سیاست های مذهبی نادرشاه افشار و تأثیر آن بر روابط ایران با جهان اسلام

نادرشاه سعی کرد با کاهش اختلافات مذهبی میان شیعه و سنی وحدت اسلامی را تقویت کند. او مذهب جعفری را به عنوان مذهب پنجم اهل سنت معرفی کرد و تلاش کرد آن را در مذاکرات با خلفای عثمانی به رسمیت بشناساند. این اقدام گرچه در بلندمدت موفق نبود اما از شدت درگیری های مذهبی کاست.

او همچنین در حج شرکت کرد و در دیدار با علمای اهل سنت ایران را به عنوان کشوری اسلامی غیرمذهبی معرفی کرد تا از دشمنی مذهبی با همسایگانش بکاهد.

افول تدریجی افشاریه و ظهور حکومت های رقیب مانند زندیه و قاجار

پس از مرگ نادرشاه کشور وارد دوران هرج ومرج شد. شاهرخ میرزا نوه نادرشاه برای مدتی قدرت را در خراسان در دست گرفت اما هرگز نتوانست قلمرو اجدادی را بازگرداند. در نقاط دیگر ایران سردارانی مانند احمد شاه درانی در افغانستان و کریم خان زند در فارس مدعی قدرت شدند.

افشاریه به صورت رسمی تا اوایل قرن 19 میلادی در برخی مناطق مانند خراسان وجود داشت اما قدرت واقعی آن عملاً از بین رفته بود. با روی کار آمدن آقامحمدخان قاجار در سال 1796 میلادی (1175 هجری شمسی) دوران افشاریه پایان یافت.

میراث فرهنگی و تاریخی افشاریان از معماری تا تأثیرات ملی گرایانه نادرشاه

با وجود تمرکز افشاریان بر نظامی گری آثار فرهنگی قابل توجهی نیز از این دوره بر جای مانده است. نادرشاه در مشهد بارگاه امام رضا را توسعه داد و سازه های دفاعی زیادی بنا کرد. آرامگاه فعلی نادرشاه در مشهد نیز به یاد او ساخته شده است.

نادرشاه همچنین باعث تقویت روحیه ملی گرایی در ایران شد. او با تأکید بر استقلال ایران از سلطه خارجی و اتحاد داخلی الگویی برای رهبران بعدی شد. هرچند سیاست هایش با خشونت همراه بود اما میراث او هنوز در تاریخ ایران به عنوان قهرمانی نظامی و سیاسی برجسته باقی مانده است.