مرز مهران

مرز مهران یکی از مهم ترین معابر زمینی ایران به عراق با موقعیت راهبردی مذهبی و اقتصادی

مرز مهران یکی از پرترددترین و استراتژیک ترین مرزهای زمینی ایران با کشور عراق است که در استان ایلام و در مجاورت شهر مهران قرار دارد. این مرز به دلیل نزدیکی جغرافیایی به شهرهای زیارتی عراق به ویژه نجف و کربلا یکی از اصلی ترین گذرگاه های زائران ایرانی به عتبات عالیات محسوب می شود. هر سال میلیون ها زائر از این مرز به قصد زیارت اماکن مقدس در عراق عبور می کنند به ویژه در ایام خاص مانند اربعین حسینی که مرز مهران به کانون بزرگ ترین تجمع مذهبی جهان تبدیل می شود.

علاوه بر جنبه مذهبی مرز مهران دارای اهمیت اقتصادی نیز هست. حجم بالایی از مبادلات تجاری میان ایران و عراق از طریق این مرز انجام می شود. همچنین فعالیت پایانه مرزی ترانزیت کالا بازارچه های مرزی و طرح های توسعه ای که در منطقه اجرا شده اند باعث شده مرز مهران در سال های اخیر نقش پررنگ تری در تعاملات بین المللی ایران ایفا کند.

مرز مهران بزرگ ترین گذرگاه تردد زائران اربعینی در ایران با ظرفیت چند میلیونی در کمتر از یک هفته

شاید هیچ نقطه ای از مرزهای ایرانی به اندازه مرز مهران با اربعین حسینی گره نخورده باشد. این مرز در ایام اربعین هر سال میزبان میلیون ها زائر از سراسر کشور است که قصد عزیمت به عتبات عالیات عراق را دارند. طبق آمار رسمی در برخی سال ها بیش از ۳ میلیون زائر تنها در بازه چند روزه منتهی به اربعین از این مرز عبور کرده اند.

عوامل متعددی باعث شده اند که مرز مهران به انتخاب اول زائران برای ورود به خاک عراق تبدیل شود. مهم ترین آن ها شامل نزدیکی جغرافیایی مهران به نجف (کمتر از ۲۵۰ کیلومتر) سهولت تردد به نسبت مرزهای شلمچه و چذابه امنیت نسبی در مسیر وجود ناوگان حمل و نقل گسترده و آماده سازی زیرساخت های رفاهی در ایام خاص است.

در طول مراسم پیاده روی اربعین پایانه مرزی مهران به صورت شبانه روزی فعال است و حضور ارگان های دولتی امنیتی هلال احمر نهادهای مردمی و موکب های حسینی موجب شده این مرز تبدیل به نمونه ای منحصر به فرد از همکاری مردم و دولت شود. گاه تا ۱۵۰ هزار نفر در یک روز از این مرز عبور می کنند که این میزان تردد در سطح بین‌المللی نیز کم نظیر است.

موقعیت جغرافیایی مرز مهران و نزدیکی آن به شهرهای زیارتی نجف و کربلا در خاک عراق

مرز مهران در شهرستان مهران از توابع استان ایلام واقع شده است. فاصله این مرز تا شهر ایلام حدود ۹۰ کیلومتر و تا مرکز استان کرمانشاه نزدیک به ۲۵۰ کیلومتر است. در آن سوی مرز منطقه زرباطیه عراق قرار دارد که از طریق جاده بین المللی به نجف کربلا و بغداد متصل می شود.

فاصله زمینی مهران تا شهر نجف حدود ۲۳۰ کیلومتر تا کربلا حدود ۳۰۰ کیلومتر و تا بغداد نزدیک به ۲۴۰ کیلومتر است. این فاصله ها نسبت به مرزهای دیگر مانند شلمچه یا چذابه کمتر است و همین ویژگی باعث انتخاب بیشتر توسط زائران شده است.

همچنین مسیر مهران – نجف یکی از مسیرهای نسبتاً امن در عراق محسوب می شود که در سال های اخیر با حضور نیروهای نظامی عراق و نیروهای حشد الشعبی امنیت آن به طور چشمگیری افزایش یافته است.

پایانه مرزی مهران امکانات زیرساخت ها و ظرفیت های آماده سازی برای تردد انبوه مسافران

پایانه مرزی مهران به عنوان یکی از بزرگ ترین پایانه های مرزی کشور از زیرساخت های گسترده ای برای پذیرایی از زائران برخوردار است. در این پایانه بخش های مختلفی برای کنترل گذرنامه عبور خودروهای سبک و سنگین باراندازها نمازخانه ها درمانگاه خدمات امداد پارکینگ های عمومی و خدمات بانکی وجود دارد.

در ایام اربعین این ظرفیت ها چند برابر شده و موکب ها ایستگاه های صلواتی اورژانس سیار کانکس های اطلاع رسانی و راهنمای زائر نیز به آن اضافه می شوند. نهادهایی چون نیروی انتظامی اداره گذرنامه گمرک استانداری ایلام وزارت کشور سپاه و بسیج هلال احمر و شهرداری ها در کنار نهادهای مردمی نقش مهمی در مدیریت این پایانه ایفا می کنند.

همچنین سامانه های جدیدی برای کنترل الکترونیکی تردد زائران در مرز مهران نصب شده اند که موجب کاهش زمان معطلی در صف ها و روان سازی فرآیند عبور شده اند.

تاریخچه مرز مهران و تحولات آن از جنگ تحمیلی تا امروز

مرز مهران در دوران دفاع مقدس یکی از محورهای اصلی درگیری و تبادل آتش میان نیروهای ایرانی و عراقی بود. شهر مهران چندین بار میان دو کشور دست به دست شد و در نهایت طی عملیات کربلای ۱ در سال ۱۳۶۵ آزاد شد. پس از جنگ منطقه مهران به دلیل موقعیت خاص خود مورد بازسازی قرار گرفت اما تا دهه ۸۰ خورشیدی رشد چندانی نداشت.

از اوایل دهه ۹۰ به ویژه با افزایش جمعیت زائران اربعین مرز مهران به عنوان گذرگاه اصلی مطرح شد. از آن زمان تاکنون توسعه های عمرانی بسیاری در منطقه انجام شده است از جمله گسترش جاده های دسترسی افزایش ظرفیت پایانه توسعه بازارچه مرزی و احداث زیرساخت های حمل ونقل عمومی.

در سال های اخیر مرز مهران در اولویت دولت برای ارتقای زیرساخت های ارتباطی و امنیتی قرار گرفته و نقش آن در تعاملات بین المللی ایران روزبه روز پررنگ تر شده است.

بازارچه مرزی مهران و نقش آن در توسعه اقتصادی و صادرات به عراق

در کنار تردد مسافران مرز مهران به عنوان یک گلوگاه اقتصادی نیز شناخته می شود. بازارچه مرزی مهران از فعال ترین بازارچه های کشور برای صادرات غیرنفتی به عراق است. کالاهایی مانند سیمان مواد غذایی مصنوعات فلزی مصالح ساختمانی لوازم خانگی و پوشاک از طریق این مرز به عراق صادر می شوند.

این صادرات نقش مهمی در اقتصاد استان ایلام دارد و برای صدها شرکت حمل و نقل و بازرگانی و هزاران نفر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده است. همچنین زیرساخت هایی مانند انبارهای نگهداری کالا سردخانه اسکله بارگیری و سامانه های گمرکی الکترونیک در این بازارچه فعال هستند.

به علاوه طرح های توسعه ای نیز برای گسترش فعالیت های تجاری مرز مهران در دست اجراست که می تواند موقعیت اقتصادی منطقه را تا سطح یک منطقه ویژه اقتصادی ارتقا دهد.

نقش مرز مهران در دیپلماسی مردمی ایران و تقویت ارتباط فرهنگی با عراق

تردد میلیونی زائران از مرز مهران به خاک عراق صرفاً یک رویداد مذهبی نیست بلکه یک نمود ملموس از دیپلماسی مردمی و ارتباطات فرهنگی بین دو ملت ایران و عراق است. هرساله میلیون ها ایرانی از طریق مرز مهران وارد عراق شده و در شهرهای زیارتی با مردم عراق تعامل می کنند. این ارتباط چهره به چهره زمینه ساز نزدیکی فرهنگی همدلی مذهبی و تقویت وحدت اجتماعی دو ملت شده است.

مراسم پیاده روی اربعین که اوج این ارتباط فرهنگی است باعث شده مرز مهران به نقطه ای فراتر از یک مرز سیاسی بدل شود. مردم دو کشور در قالب موکب های مشترک کمک های مردمی پذیرایی و همکاری های داوطلبانه تصویری از برادری اسلامی و همزیستی مسالمت آمیز ارائه می دهند.

در همین راستا مقامات دو کشور نیز توافق نامه هایی برای تسهیل تردد زائران تأمین امنیت مسیرها صدور ویزا یا لغو آن و توسعه زیرساخت ها امضا کرده اند.

چالش ها و مشکلات مرز مهران در زمان پیک تردد از ترافیک تا کمبود خدمات رفاهی

با وجود همه پیشرفت ها مرز مهران در ایام پر ازدحام مانند اربعین با چالش هایی نیز روبرو است. از جمله

* ترافیک سنگین در جاده های منتهی به مهران

* کمبود پارکینگ برای خودروهای شخصی

* ازدحام بیش از ظرفیت در پایانه مرزی

* اختلال در سیستم گذرنامه یا قطعی شبکه

* ناکافی بودن سرویس های بهداشتی آب آشامیدنی و سایبان

* نیاز به افزایش ظرفیت حمل ونقل در عراق پس از عبور از مرز

با این حال هر سال با تجربه های جدید نهادهای مسئول تلاش می کنند تا کاستی ها را کاهش دهند. استفاده از سامانه های هوشمند تقسیم زائران به مرزهای دیگر توزیع زمان حرکت و مشارکت نیروهای مردمی از راهکارهای رفع این مشکلات هستند.

مرز مهران در آینده طرح های توسعه اتصال ریلی و منطقه ویژه اقتصادی

برنامه های بلندمدت متعددی برای ارتقای جایگاه مرز مهران در حال پیگیری است. از جمله

* اتصال خط ریلی کرمانشاه به مهران و سپس به نجف

* احداث ترمینال های جدید مسافری و باربری

* تبدیل بازارچه مهران به منطقه ویژه اقتصادی

* توسعه فضای سبز و خدمات رفاهی در اطراف مرز

* افزایش ظرفیت صادرات و ترانزیت به سایر کشورهای عربی

تحقق این طرح ها می تواند مهران را به یکی از قطب های بزرگ مرزی کشور تبدیل کند که هم نقش معنوی دارد و هم نقش اقتصادی سیاسی و اجتماعی.

مرز مهران پلی میان دو ملت با پیوندی مذهبی فرهنگی و اقتصادی

مرز مهران نه فقط یک مرز جغرافیایی بلکه دروازه ای مهم برای اتصال مردم ایران به جهان تشیع و تمدن اسلامی در عراق است. این مرز سال هاست که نقطه پیوند اعتقادات فرهنگ اقتصاد و دیپلماسی مردمی میان دو کشور است و با پیشرفت زیرساخت ها و افزایش تردد نقش آن روزبه روز پررنگ تر خواهد شد.