سی و سه پل

از زمان ساخت تا امروز سی وسه پل جایگاه ویژه ای در زندگی اجتماعی فرهنگی و حتی اقتصادی اصفهان داشته است. هزاران نفر روزانه از کنار آن عبور می کنند گردشگران در پای آن عکس یادگاری می گیرند و هنرمندان و نویسندگان بارها آن را در آثار خود به تصویر کشیده اند.

تاریخچه ساخت سی وسه پل از دوران صفویه تا امروز

ایده ساخت سی وسه پل به سال 1008 هجری قمری بازمی گردد زمانی که شاه عباس اول صفوی تصمیم گرفت مسیر ارتباطی میان میدان نقش جهان و محله جلفا را تقویت کند. محله جلفا در آن زمان محل زندگی ارامنه ای بود که به دلیل روابط تجاری و هنری با اروپا جایگاه ویژه ای در اصفهان داشتند.

شاه عباس ساخت این پل را به الله وردی خان اوندیلادزه سردار وفادار و گرجی تبار حکومت صفوی سپرد. او هزینه ساخت را از محل دارایی های شخصی خود تأمین کرد و نظارت مستقیم بر اجرای پروژه داشت. طراحی پل نیز به استاد حسین بنا اصفهانی واگذار شد معمار برجسته ای که در ساخت بناهای دیگری از جمله بخش هایی از میدان نقش جهان نیز نقش داشت.

ساخت پل طی سه سال به طول انجامید و در سال 1011 هجری قمری به پایان رسید. از همان ابتدا سی وسه پل نه تنها به عنوان گذرگاه بلکه به عنوان محلی برای برگزاری آیین ها و جشن ها شناخته شد.

علت نام گذاری سی وسه پل و نام های دیگر آن

نام مشهور سی وسه پل از تعداد دهانه های آن گرفته شده است. این دهانه ها به شکل قوس های متوالی طراحی شده اند که به پل زیبایی و استحکام می بخشند. با این حال در متون تاریخی نام های دیگری نیز برای این پل ذکر شده است

• پل الله وردی خان به پاس خدمات و هزینه کرد الله وردی خان در ساخت پل.
• پل شاه عباسی به افتخار شاه عباس اول که بانی ساخت این بنا بود.
• پل جلفا به دلیل اتصال پل به محله جلفا.
• پل چهل چشمه نامی که به دلیل شباهت تعداد دهانه ها به 40 چشم یا قوس در زبان مردم رایج بوده است.

این تعدد نام ها نشان دهنده نقش چندوجهی پل در تاریخ و فرهنگ اصفهان است.

معماری سی وسه پل و ویژگی های ساختاری آن

سی وسه پل با طول 295 متر و عرض 14 متر یکی از بزرگ ترین پل های تاریخی ایران و خاورمیانه است. این پل دارای دو طبقه است طبقه پایین شامل پایه ها و قوس هایی است که بر بستر رودخانه قرار دارند و وظیفه اصلی تحمل وزن پل و تقسیم فشار آب را بر عهده دارند. طبقه بالا محل عبور عابران و وسایل نقلیه بوده است.

مصالح اصلی ساخت پل عبارتند از آجر سنگ و ملات ساروج. ملات ساروج ترکیبی سنتی از آهک خاکستر و سفیده تخم مرغ است که خاصیت ضدآبی دارد و موجب استحکام سازه در برابر رطوبت می شود. استفاده از این مصالح و شیوه معماری باعث شده پل پس از گذشت بیش از 4 قرن همچنان پابرجا بماند.

ویژگی دیگر این پل وجود دیواره های محافظ در دو سوی مسیر عبور است که عابران را از باد و آفتاب محافظت می کند. همچنین در بدنه پل طاقچه هایی تعبیه شده که در گذشته محل نشستن و استراحت مسافران بوده است.

جزئیات مهندسی و نوآوری های سی وسه پل

مهندسی سی وسه پل به گونه ای است که جریان آب را به آرامی از زیر پل عبور می دهد و فشار ناشی از جریان رودخانه را به پایه ها منتقل می کند. پایه ها به شکل هرم ناقص ساخته شده اند تا در برابر جریان آب مقاومت بیشتری داشته باشند.

در زمان پرآبی زاینده رود انعکاس قوس های پل بر سطح آب تصویری چشم نواز خلق می کند که از نظر زیبایی شناسی نیز اهمیت بالایی دارد. طراحان پل با انتخاب زاویه و ارتفاع مناسب برای هر دهانه توانسته اند هم کارکرد مهندسی و هم جلوه بصری را به بهترین شکل ترکیب کنند.

نقش سی وسه پل در برگزاری جشن ها و آیین های سنتی

سی وسه پل از زمان ساخت تا دهه های اخیر مرکز برگزاری مراسم و جشن های مردمی بوده است. جشن آب پاشان یا تیرگان در روز 13 تیرماه یکی از مشهورترین این مراسم ها بود. در این جشن مردم با پاشیدن آب و گلاب بر یکدیگر به استقبال خنکای تابستان می رفتند.

ارامنه نیز مراسم مذهبی خاج شویان را در نزدیکی پل برگزار می کردند. این مراسم یادآور غسل تعمید حضرت مسیح است و با آیین های خاصی همراه بود. همچنین نوروز یکی دیگر از زمان هایی بود که پل چراغانی می شد و مردم در فضای شاد و پرجنب وجوش آن به تفریح می پرداختند.

اهمیت فرهنگی و جایگاه جهانی سی وسه پل

در تاریخ 15 دی 1310 سی وسه پل با شماره ثبت 110 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این پل در طول تاریخ بارها مورد تحسین جهانگردان و معماران قرار گرفته است. شاردن جهانگرد فرانسوی آن را شاهکاری بی نظیر خوانده و لرد کرزن سیاستمدار و نویسنده انگلیسی از آن به عنوان یکی از زیباترین پل های جهان یاد کرده است.

سی وسه پل نه تنها یک اثر معماری است بلکه بخشی از هویت فرهنگی اصفهان به شمار می رود. این پل در نقاشی ها اشعار و داستان های بسیاری الهام بخش بوده و همچنان یکی از سوژه های اصلی عکاسان و فیلمسازان است.

چالش های حفاظت از سی وسه پل در دوران معاصر

خشکی زاینده رود در سال های اخیر یکی از مهم ترین تهدیدات برای سی وسه پل بوده است. نبود جریان دائمی آب می تواند موجب آسیب به فونداسیون پل شود. علاوه بر این توسعه شهری عبور خودروها در گذشته و ساخت خطوط مترو نیز نگرانی هایی درباره پایداری پل ایجاد کرده است.

متخصصان میراث فرهنگی معتقدند که حفاظت از سی وسه پل نیازمند برنامه ای جامع شامل کنترل محیط اطراف تأمین جریان آب و محدود کردن فعالیت های عمرانی در نزدیکی آن است.

سی و سه پل به عنوان جاذبه گردشگری

امروزه سی و سه پل یکی از پرطرفدارترین جاذبه های گردشگری اصفهان است. گردشگران با قدم زدن بر روی پل تماشای منظره زاینده رود و ثبت عکس های یادگاری تجربه ای فراموش نشدنی از سفر به اصفهان دارند.

شب های سی وسه پل با نورپردازی ویژه اش فضایی شاعرانه و رمانتیک ایجاد می کند که مورد علاقه جوانان و خانواده هاست. وجود کافه ها و رستوران های سنتی در اطراف پل گردشگران را ترغیب می کند تا ساعت ها در این منطقه بمانند.

تأثیر سی و سه پل بر هنر و ادبیات

سی وسه پل بارها در آثار هنری و ادبیات فارسی و حتی خارجی به تصویر کشیده شده است. شاعران از قوس های پی درپی آن به عنوان نمادی از تکرار و استمرار یاد کرده اند و نقاشان انعکاس آن در آب را سوژه تابلوهای خود ساخته اند.

در موسیقی نیز برخی از قطعات سنتی با الهام از فضای آرام و شاعرانه سی وسه پل ساخته شده اند. این پل به نوعی پلی میان هنر تاریخ و زندگی روزمره مردم اصفهان است.

مقایسه سی و سه پل با دیگر پل های تاریخی اصفهان

اصفهان دارای پل های تاریخی متعددی است که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند. پل خواجو با تزئینات کاشی کاری اش پل مارنان با قدمت پیشاصفوی و پل جویی با کارکرد آبیاری هر یک بخشی از تاریخ شهر را روایت می کنند. اما سی وسه پل از نظر طول تعداد دهانه ها و نقش فرهنگی جایگاهی منحصر به فرد دارد.

همین ویژگی ها باعث شده سی وسه پل در ذهن گردشگران و مردم اصفهان نمادی بی بدیل از شکوه معماری صفوی باشد.