نادیده گرفته شدن در خانواده زخم های عاطفی خانوادگی
نادیده گرفته شدن در خانواده یکی از پدیده های روانشناختی عمیق و تأثیرگذار است که می تواند اثرات بلندمدتی بر سلامت روان اعتمادبه نفس و کیفیت روابط اجتماعی افراد برجای بگذارد. خانواده نخستین محیطی است که فرد در آن شکل می گیرد و تجربیات اولیه اش از عشق توجه و ارزشمندی در همین بستر ساخته می شود. زمانی که این نیازهای بنیادین توسط والدین یا دیگر اعضای خانواده نادیده گرفته شود زخم های عاطفی پدید می آیند که ممکن است سال ها درونی باقی بمانند و در رفتارها و انتخاب های بزرگسالی ظاهر شوند.
در این مقاله به صورت جامع به مفهوم نادیده گرفته شدن در خانواده ریشه های روانشناختی و اجتماعی آن پیامدهای کوتاه مدت و بلندمدت و همچنین راهکارهای عملی برای درمان و التیام زخم های عاطفی خانوادگی پرداخته می شود.
مفهوم نادیده گرفته شدن در خانواده و چرا توجه نکردن عاطفی به کودکان می تواند ویرانگر باشد
نادیده گرفته شدن در خانواده زمانی رخ می دهد که نیازهای عاطفی روانی یا حتی جسمانی فرد توسط والدین یا اعضای خانواده نادیده گرفته می شود. این نادیده انگاری ممکن است آشکار و مستقیم باشد مانند بی توجهی به خواسته های کودک یا بی اعتنایی به احساسات او یا به شکل پنهان و غیرمستقیم رخ دهد مانند تمرکز بیش از حد والدین بر کار یا مشکلات شخصی که باعث غفلت از نیازهای کودک می شود.
اهمیت این مسئله در آن است که دوران کودکی و نوجوانی مرحله ای حساس در رشد شخصیت و شکل گیری هویت فردی است. بی توجهی در این مراحل می تواند احساس بی ارزشی اضطراب و ناامنی عاطفی ایجاد کند و پایه های روابط آینده فرد را متزلزل نماید.
علت های اصلی نادیده گرفته شدن در خانواده و نقش عوامل فردی اجتماعی و فرهنگی
نادیده گرفته شدن در خانواده می تواند دلایل متعددی داشته باشد که گاه به صورت ترکیبی عمل می کنند. مهم ترین آن ها عبارت اند از
- مشغله و استرس والدین فشارهای کاری و اقتصادی باعث می شود والدین فرصت یا انرژی کافی برای توجه به نیازهای عاطفی فرزندان نداشته باشند.
- الگوهای تربیتی سنتی در برخی فرهنگ ها ابراز محبت به فرزندان به عنوان ضعف تلقی می شود و والدین ناخودآگاه از نشان دادن توجه عاطفی خودداری می کنند.
- اختلالات روانی والدین افسردگی اضطراب یا اعتیاد می تواند مانع از آن شود که والدین به نیازهای فرزندان پاسخ دهند.
- تبعیض بین فرزندان تمرکز بیش از حد بر یکی از فرزندان و نادیده گرفتن دیگران یکی از دلایل رایج زخم های عاطفی خانوادگی است.
- کمبود مهارت های ارتباطی برخی والدین قادر به ابراز احساسات خود نیستند و همین امر موجب ایجاد فاصله عاطفی در خانواده می شود.
پیامدهای روانی نادیده گرفته شدن در خانواده بر کودکان و نوجوانان و اثرات بلندمدت آن
نادیده گرفته شدن در خانواده می تواند پیامدهای متعددی برای کودکان و نوجوانان داشته باشد. این پیامدها ممکن است به صورت فوری بروز کنند یا در سال های بعد خود را نشان دهند.
- احساس بی ارزشی و کمبود اعتمادبه نفس کودکانی که توجه کافی دریافت نمی کنند به این باور می رسند که ارزش محبت و توجه را ندارند.
- اضطراب و افسردگی غفلت عاطفی می تواند زمینه ساز اختلالات روانی شود.
- مشکل در برقراری روابط سالم این افراد در بزرگسالی ممکن است در اعتماد به دیگران یا ایجاد روابط پایدار دچار مشکل شوند.
- تمایل به جلب توجه افراطی برخی افراد برای پر کردن خلأ عاطفی به رفتارهای پرخطر یا جلب توجه ناسالم روی می آورند.
- خشم پنهان و سرکوب احساسات بی توجهی خانوادگی می تواند منجر به انباشت خشم شود که در روابط آینده به شکل پرخاشگری یا سردی عاطفی بروز می کند.
زخم های عاطفی خانوادگی و چگونگی ماندگاری آن ها در ناخودآگاه انسان
زخم های عاطفی خانوادگی اغلب در ناخودآگاه باقی می مانند و در قالب الگوهای رفتاری یا عاطفی تکرار می شوند. فرد ممکن است بدون آن که بداند در روابط عاشقانه یا شغلی خود همان الگوهای بی توجهی را بازآفرینی کند. به عنوان مثال کسی که در کودکی احساس دیده نشدن داشته است ممکن است در بزرگسالی جذب افرادی شود که او را نادیده می گیرند یا خود به فردی بی اعتنا در روابط تبدیل گردد.
این زخم ها اگر درمان نشوند می توانند چرخه ای تکراری ایجاد کنند و حتی به نسل های بعدی منتقل شوند.
تاثیر نادیده گرفته شدن در خانواده بر روابط عاطفی و اجتماعی در بزرگسالی
افرادی که در خانواده نادیده گرفته شده اند معمولاً در روابط بزرگسالی با چالش های متعددی روبه رو هستند. آن ها ممکن است در ابراز نیازهای عاطفی خود دچار مشکل باشند از طرد شدن بیش از حد بترسند یا برعکس نسبت به شریک عاطفی خود بی تفاوت به نظر برسند.
در روابط اجتماعی نیز چنین افرادی ممکن است اعتماد به نفس پایین ترس از قضاوت یا وابستگی بیش از حد به تأیید دیگران داشته باشند. این امر می تواند مانع از پیشرفت شغلی و اجتماعی آن ها شود.
نقش فرهنگ و جامعه در نادیده گرفتن عاطفی کودکان و تقویت زخم های خانوادگی
فرهنگ ها و ساختارهای اجتماعی نقش مهمی در شکل گیری الگوهای تربیتی دارند. در جوامعی که بیان احساسات سرکوب می شود احتمال نادیده گرفتن عاطفی کودکان بیشتر است. همچنین فشارهای اقتصادی نبود حمایت اجتماعی برای خانواده ها و نگاه سنتی به نقش والدین می تواند باعث شود نیازهای عاطفی کودکان کمتر مورد توجه قرار گیرد.
از سوی دیگر جامعه می تواند با برنامه های آموزشی فرهنگ سازی و ایجاد نهادهای حمایتی به کاهش این مشکل کمک کند و خانواده ها را در مسیر تربیت سالم یاری دهد.
راهکارهای روانشناختی و درمانی برای التیام زخم های عاطفی ناشی از نادیده گرفته شدن در خانواده
خوشبختانه زخم های عاطفی خانوادگی قابل درمان هستند هرچند ممکن است نیاز به زمان و تلاش داشته باشند. برخی از راهکارهای علمی و عملی عبارت اند از
- روان درمانی فردی روش هایی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) می توانند به بازسازی الگوهای فکری منفی کمک کنند.
- درمان گروهی شرکت در گروه های حمایتی به فرد کمک می کند تجربه هایش را به اشتراک بگذارد و احساس دیده شدن پیدا کند.
- روان درمانی خانوادگی درمان مشترک اعضای خانواده می تواند به بازسازی روابط آسیب دیده کمک کند.
- خودآگاهی و خودمراقبتی تمرین هایی مانند نوشتن خاطرات مدیتیشن و تمرکز بر نیازهای شخصی به بازسازی عزت نفس کمک می کنند.
- جست وجوی روابط سالم ایجاد روابطی بر پایه احترام و توجه متقابل می تواند زخم های گذشته را التیام بخشد.
تمرین ها و تکنیک های کاربردی برای بازسازی عزت نفس و رهایی از احساس نادیده گرفته شدن
- نوشتن نامه به خود در این تمرین فرد به کودک درون خود نامه ای محبت آمیز می نویسد تا احساس دیده شدن را تجربه کند.
- تمرین آینه ایستادن مقابل آینه و گفتن جملات تأکیدی مثبت به خود می تواند عزت نفس را تقویت کند.
- تمرین مرزگذاری یادگیری گفتن «نه» و تعیین حدود شخصی به فرد کمک می کند ارزش خود را بازشناسی کند.
- ایجاد فهرست موفقیت ها یادآوری و ثبت دستاوردها می تواند احساس ارزشمندی را تقویت نماید.
نادیده گرفته شدن میان خواهر و برادرها و اثرات روانی مقایسه درون خانوادگی
یکی از مهم ترین جلوه های نادیده گرفته شدن در خانواده زمانی رخ می دهد که والدین به صورت ناآگاهانه یا آگاهانه میان فرزندان خود مقایسه انجام می دهند. این مقایسه ها می تواند در زمینه های تحصیلی رفتار اجتماعی استعداد هنری یا حتی ظاهر فیزیکی باشد. در چنین شرایطی یکی از فرزندان بیشتر مورد توجه قرار می گیرد و دیگری احساس بی اهمیتی یا طردشدگی می کند.
نادیده گرفته شدن میان خواهر و برادرها می تواند به شکل رقابت ناسالم حسادت و کاهش عزت نفس در فرزند کم توجه منجر شود. در بزرگسالی این افراد ممکن است همواره خود را در رقابت با دیگران ببینند حتی زمانی که ضرورتی برای رقابت وجود ندارد. آن ها ممکن است توانایی های خود را کوچک بشمارند و برای اثبات ارزشمندی خویش به تلاش های افراطی یا روابط ناسالم روی بیاورند.
تاثیر مقایسه والدین و فشارهای تربیتی بر شکل گیری زخم های عاطفی خانوادگی
مقایسه مستقیم یا غیرمستقیم از سوی والدین نه تنها باعث احساس نادیده گرفته شدن می شود بلکه می تواند تصویری منفی و تحریف شده از «خود» در ذهن کودک ایجاد کند. کودکی که همواره شنیده است «کاش مثل خواهرت بودی» یا «برادرت همیشه بهتر از توست» به تدریج باور می کند که توانایی کافی ندارد. این باور محدودکننده می تواند تا سال ها در ناخودآگاه او باقی بماند و حتی مانع موفقیت های آینده گردد.
برای جلوگیری از چنین زخم هایی والدین باید به جای مقایسه بر نقاط قوت منحصر به فرد هر کودک تمرکز کنند. تشویق فردی توجه به نیازهای خاص و احترام به تفاوت ها می تواند بنیانی سالم تر برای رشد عاطفی و شخصیتی فرزندان فراهم کند.
نادیده گرفته شدن عاطفی در خانواده های پرجمعیت و چالش های والدگری در شرایط خاص
در خانواده های پرجمعیت یا خانواده هایی که والدین با فشار اقتصادی و اجتماعی شدید مواجه هستند احتمال نادیده گرفته شدن عاطفی بیشتر می شود. والدین در چنین شرایطی ممکن است انرژی و منابع کافی برای رسیدگی به همه فرزندان نداشته باشند و ناخواسته برخی از آن ها احساس کنند که دیده نمی شوند.
این وضعیت می تواند به شکل گیری نقش های خاص در خانواده منجر شود برای مثال یکی از فرزندان نقش «قوی» را برعهده می گیرد و دیگری به عنوان «نادیده گرفته شده» شناخته می شود. چنین الگوهایی اگر اصلاح نشوند در بزرگسالی نیز در روابط و انتخاب های شخصی فرد بازتولید می گردند.
تحقیقات علمی و دانشگاهی درباره نادیده گرفته شدن در خانواده و پیامدهای آن بر سلامت روان
مطالعات متعددی در روانشناسی رشد و خانواده نشان داده اند که نادیده گرفته شدن عاطفی یکی از عوامل اصلی شکل گیری اختلالات روانی در بزرگسالی است. پژوهش ها حاکی از آن است که کودکانی که در محیط های عاطفی محروم بزرگ می شوند بیشتر در معرض ابتلا به اضطراب افسردگی اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و مشکلات شخصیتی قرار دارند.
همچنین تحقیقات نشان می دهد که غفلت عاطفی می تواند حتی در سطح زیستی اثر بگذارد. برای مثال استرس ناشی از نادیده گرفته شدن می تواند سطح هورمون کورتیزول را افزایش دهد که این امر در درازمدت سلامت جسمی و روانی را تهدید می کند.
نمونه های فرهنگی و تاریخی از نادیده گرفتن عاطفی و انعکاس آن در ادبیات و هنر
نادیده گرفتن عاطفی موضوعی است که در بسیاری از آثار ادبی و هنری بازتاب یافته است. در رمان ها و داستان های کلاسیک شخصیت هایی وجود دارند که در خانواده نادیده گرفته شده اند و همین امر سرنوشت آن ها را تحت تأثیر قرار داده است. برای مثال بسیاری از تراژدی های ادبی به روابط خانوادگی سرد و بی توجهی والدین پرداخته اند.
در فرهنگ های مختلف نیز می توان نشانه هایی از این پدیده یافت. در برخی جوامع سنتی کودکان کمتر از آنچه نیاز دارند مورد توجه قرار می گیرند زیرا تمرکز اصلی خانواده بر بقا کار یا پایبندی به هنجارها بوده است. چنین الگوهایی نشان می دهند که نادیده گرفتن عاطفی یک موضوع فردی نیست بلکه ریشه های اجتماعی و فرهنگی عمیقی دارد.
نقش آموزش و مهارت های والدگری در پیشگیری از نادیده گرفتن کودکان و ایجاد خانواده ای سالم
یکی از بهترین راه ها برای جلوگیری از زخم های عاطفی ناشی از نادیده گرفتن آموزش مهارت های والدگری به پدر و مادرهاست. والدین باید بیاموزند که علاوه بر تأمین نیازهای جسمی به نیازهای عاطفی فرزندان نیز توجه داشته باشند. برخی از این مهارت ها شامل گوش دادن فعال ابراز محبت تشویق به گفت وگو احترام به تفاوت های فردی و ایجاد فضایی امن برای بیان احساسات است.
برنامه های آموزشی در مدارس مراکز مشاوره و رسانه ها می توانند والدین را نسبت به اهمیت توجه عاطفی آگاه تر کنند. همچنین سیاست های اجتماعی مانند مرخصی والدین حمایت از خانواده های کم درآمد و خدمات مشاوره ای رایگان می توانند در کاهش نادیده گرفته شدن کودکان بسیار مؤثر باشند.
تکنیک های خودیاری و تمرین های درمانی برای بزرگسالانی که در کودکی نادیده گرفته شده اند
بزرگسالانی که در کودکی نادیده گرفته شده اند همچنان می توانند زخم های خود را درمان کنند. برخی از تمرین ها و روش های خودیاری شامل
- درمان کودک درون شناسایی و بازآفرینی بخشی از وجود که در کودکی آسیب دیده و توجه کافی دریافت نکرده است.
- نوشتن خاطرات و بازاندیشی بازگشت به خاطرات کودکی و نوشتن آن ها می تواند به پردازش احساسات سرکوب شده کمک کند.
- مدیتیشن و ذهن آگاهی تمرکز بر لحظه حال باعث می شود فرد کمتر درگیر خاطرات تلخ گذشته شود.
- ایجاد روابط امن جست وجوی روابطی که بر اساس احترام و محبت متقابل باشند به بازسازی اعتماد درونی کمک می کند.
- مشاوره تخصصی مراجعه به روان درمانگران حرفه ای بهترین راه برای بازسازی عزت نفس و درمان عمیق زخم های عاطفی است.
تاثیر نادیده گرفته شدن بر نسل های بعدی و چرخه تکرار زخم های خانوادگی
نادیده گرفته شدن تنها محدود به فردی که آن را تجربه می کند نمی ماند بلکه اغلب به نسل های بعدی نیز منتقل می شود. فردی که در کودکی بی توجهی دیده است ممکن است در بزرگسالی ناآگاهانه همان رفتار را با فرزندان خود تکرار کند. این چرخه معیوب تنها زمانی شکسته می شود که فرد آگاهانه با زخم های خود مواجه شود و تصمیم بگیرد الگوهای رفتاری ناسالم را تغییر دهد.
به همین دلیل اهمیت روان درمانی و آموزش مهارت های والدگری دوچندان می شود. خانواده ها می توانند با آگاهی و تلاش این چرخه را متوقف کنند و محیطی سالم تر برای نسل های آینده فراهم آورند.
