احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن یکی از پدیده های پیچیده روانشناختی است که در دهه های اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران علوم اجتماعی و روانشناسی را به خود جلب کرده است. این احساس زمانی شکل می گیرد که فرد در محیط اجتماعی خانوادگی یا حتی محیط کاری خود نتواند پیوند عاطفی و روانی مستحکمی ایجاد کند. به عبارت دیگر او دچار نوعی «غربت در خانه» می شود.احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

مطالعات نشان می دهد که احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن می تواند زمینه ساز مشکلات جدی همچون افسردگی اضطراب اجتماعی (Social Anxiety) کاهش اعتماد به نفس و حتی گرایش به انزواطلبی شود. این احساس نه تنها زندگی فردی بلکه کیفیت روابط اجتماعی و انسجام جامعه را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.

ریشه های احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن معمولاً ریشه های عمیقی در تجربه های کودکی و نوجوانی دارد. برای نمونه کودکانی که در خانواده هایی با روابط سرد یا تنش آلود رشد می کنند بیشتر در معرض این وضعیت قرار می گیرند. همچنین تجربه طرد شدن در مدرسه نادیده گرفته شدن توسط دوستان یا تجربه های تلخ اجتماعی می تواند این احساس را در ذهن فرد نهادینه کند.

عوامل فرهنگی و اقتصادی نیز در شکل گیری این پدیده نقش دارند. در جوامعی که شکاف طبقاتی زیاد است یا تبعیض های اجتماعی و جنسیتی به شدت وجود دارد افراد بیشتری دچار احساس عدم تعلق می شوند. بنابراین ریشه های این موضوع ترکیبی از شرایط فردی و ساختارهای اجتماعی است.

احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن بر سلامت روان

سلامت روان یکی از نخستین حوزه هایی است که از احساس عدم تعلق به جامعه آسیب می بیند. افرادی که به شدت این احساس را تجربه می کنند معمولاً دچار اختلالات روانی چون افسردگی (Depression) یا اضطراب (Anxiety) می شوند. آن ها اغلب حس می کنند که هیچ کس آن ها را درک نمی کند و همین مسئله موجب انزوای بیشتر می شود.

پژوهش های انجام شده در سال 2020 نشان داد که بیش از 35% از جوانانی که خود را «منزوی اجتماعی» توصیف کرده بودند علائم بالینی افسردگی را تجربه می کردند. این آمار به خوبی نشان می دهد که عدم تعلق اجتماعی مستقیماً بر سلامت روان اثرگذار است.

اثرات اجتماعی و فرهنگی احساس عدم تعلق به جامعه

احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن تنها به سطح فردی محدود نمی شود بلکه اثرات گسترده ای بر جامعه دارد. افرادی که احساس می کنند عضوی از اجتماع نیستند کمتر در فعالیت های مدنی مشارکت می کنند رأی نمی دهند و در کارهای داوطلبانه حضور نمی یابند. همین امر می تواند باعث کاهش سرمایه اجتماعی (Social Capital) شود. از سوی دیگر این پدیده باعث ایجاد شکاف های فرهنگی و نسلی می شود.

جوانانی که خود را بیگانه با فرهنگ غالب می دانند گاهی به سمت خرده فرهنگ های حاشیه ای گرایش پیدا می کنند. این روند می تواند انسجام اجتماعی را تهدید کرده و حتی در برخی موارد منجر به بروز تنش های اجتماعی شود.

واکنش متخصصان به احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

واکنش روانشناسان و مسئولین اجتماعی به احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن بسیار متنوع بوده است. برخی از این واکنش ها عبارت اند از

دکتر نسرین احمدی روانشناس اجتماعی «احساس عدم تعلق یکی از عوامل مهم افزایش افسردگی در جوانان است. ما نیازمند برنامه های ملی برای ارتقای حس تعلق هستیم.»

مرکز ملی سلامت روان ایران (2022) در گزارشی رسمی اعلام کرد که بیش از 40% از نوجوانان در شهرهای بزرگ دچار درجاتی از این احساس هستند.

انجمن جامعه شناسی اروپا بر اهمیت سیاست های حمایتی و آموزشی برای تقویت هویت جمعی تأکید کرده است.

Timeline رخدادهای مهم درباره احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

سال	رویداد	توضیح
2015	انتشار گزارش WHO	سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که انزوای اجتماعی یکی از عوامل خطر مرگ ومیر زودرس است.
2018	مطالعات دانشگاه کمبریج	نشان دادند نوجوانان بیشتر از بزرگسالان دچار احساس عدم تعلق هستند.
2020	دوران همه گیری کرونا	قرنطینه ها موجب افزایش بی سابقه احساس عدم تعلق در سراسر جهان شدند.
2022	گزارش ایران	مرکز ملی سلامت روان آمار 40% نوجوانان با تجربه عدم تعلق را منتشر کرد.

راهکارهای مقابله با احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

برای کاهش احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن می توان راهکارهای متعددی ارائه داد. در سطح فردی تقویت مهارت های ارتباطی مشارکت در گروه های اجتماعی و یادگیری تکنیک های مدیریت استرس بسیار مؤثر است. ورزش های گروهی هنرهای جمعی و داوطلبی می تواند احساس همبستگی را تقویت کند. در سطح اجتماعی سیاست گذاران باید بر ایجاد فرصت های برابر آموزشی و شغلی تمرکز کنند.

همچنین برنامه های رسانه ای که بر هویت مشترک و ارزش های ملی تأکید دارند می توانند در تقویت حس تعلق جمعی نقش آفرینی کنند. پیشنهاد می شود در این بخش یک نمودار آماری از میزان مشارکت اجتماعی در گروه های مختلف سنی درج شود.

نقش خانواده در احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

خانواده نخستین محیط اجتماعی است که احساس تعلق یا عدم تعلق در آن شکل می گیرد. کودکی که در خانواده ای با حمایت عاطفی بزرگ می شود کمتر احتمال دارد در آینده دچار احساس انزوا شود. برعکس خانواده های پرتنش یا بی توجه زمینه ساز بروز این مشکل هستند.

پژوهش ها نشان داده اند که روابط مثبت والدین با فرزندان میزان اعتماد به نفس و احساس تعلق به جامعه را به شکل قابل توجهی افزایش می دهد. بنابراین مداخلات آموزشی برای والدین و حمایت های روانی در این حوزه ضروری به نظر می رسد.

آینده پژوهی درباره احساس عدم تعلق به جامعه و اثرات آن

با توجه به رشد فناوری و افزایش ارتباطات مجازی پیش بینی می شود که در سال های آینده احساس عدم تعلق به جامعه ابعاد جدیدی پیدا کند. هرچند شبکه های اجتماعی می توانند فرصتی برای ارتباط فراهم کنند اما همزمان باعث افزایش مقایسه های اجتماعی و احساس انزوا نیز می شوند.

کارشناسان هشدار می دهند که اگر دولت ها و جوامع راهکارهای عملی برای تقویت هویت جمعی پیدا نکنند در سال های آینده شاهد افزایش انزوای اجتماعی و کاهش مشارکت مدنی خواهیم بود.