اضطراب ناشی از کرونا مقابله با ترس و استرس

همه گیری ویروس کرونا (COVID-19) یکی از بزرگ ترین بحران های سلامت در قرن بیست ویکم بود که نه تنها جسم بلکه روان انسان ها را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داد. اضطراب ناشی از کرونا به عنوان پدیده ای جهانی میلیون ها نفر را با احساس ترس نگرانی و بی ثباتی روانی روبه رو کرد. از دست دادن عزیزان قرنطینه های طولانی اخبار ضدونقیض و تغییر سبک زندگی باعث افزایش استرس و اختلالات اضطرابی در جوامع مختلف شد.

در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف اضطراب ناشی از کرونا و روش های علمی و روان شناختی مقابله با ترس و استرس ناشی از این همه گیری می پردازیم.

عوامل اصلی شکل گیری اضطراب ناشی از کرونا مقابله با ترس و استرس

ترس از ابتلا نگرانی از آینده شغلی و اقتصادی و احساس بی اطمینانی نسبت به آینده از مهم ترین دلایل افزایش اضطراب در دوران کرونا بودند. بسته شدن مرزها تعطیلی مدارس و فاصله گذاری اجتماعی باعث کاهش تعاملات انسانی شد و احساس تنهایی را تشدید کرد.

در کنار این موارد بمباران اطلاعاتی در شبکه های اجتماعی و انتشار شایعات نیز به گسترش اضطراب جمعی دامن زد. در حقیقت بسیاری از افراد نه فقط از خود ویروس بلکه از حجم اطلاعات نادرست درباره آن دچار استرس شدند.

پیامدهای روانی و جسمی اضطراب ناشی از کرونا مقابله با ترس و استرس

اضطراب مداوم ناشی از همه گیری کرونا می تواند پیامدهای روانی متعددی به همراه داشته باشد از جمله بی خوابی تحریک پذیری کاهش تمرکز و احساس درماندگی. مطالعات مؤسسه سلامت جهانی در سال 2021 نشان داد که حدود 38 درصد از افراد در دوران قرنطینه علائم اضطراب متوسط تا شدید را تجربه کرده اند. از سوی دیگر اثرات جسمی این اضطراب نیز قابل توجه بود.

افزایش ضربان قلب تنگی نفس اختلال در دستگاه گوارش و ضعف سیستم ایمنی از پیامدهای مستقیم استرس مزمن محسوب می شوند. این علائم در افرادی که در معرض اخبار منفی قرار داشتند شدت بیشتری داشت.

تأثیر قرنطینه و فاصله گذاری اجتماعی بر اضطراب ناشی از کرونا

قرنطینه های طولانی مدت و محدودیت های اجتماعی هرچند برای مهار بیماری ضروری بودند اما تأثیر عمیقی بر سلامت روان مردم گذاشتند. کاهش ارتباطات خانوادگی بسته شدن اماکن تفریحی و محدودیت در دیدار با دوستان احساس انزوا و افسردگی را افزایش داد. در برخی کشورها نرخ مراجعه به روان درمانگرها تا سه برابر افزایش یافت.

در ایران نیز طبق گزارش وزارت بهداشت در سال 2022 میزان تماس با خطوط مشاوره روانی نسبت به قبل از پاندمی بیش از دو برابر رشد داشت.

نقش رسانه ها در تشدید یا کنترل اضطراب ناشی از کرونا

رسانه ها در دوران کرونا نقشی دوگانه داشتند از یک سو اطلاع رسانی صحیح درباره ویروس به آگاهی عمومی کمک کرد اما از سوی دیگر انتشار اخبار منفی و تصاویر تکان دهنده در برخی موارد موجب تشدید اضطراب عمومی شد. رسانه های مسئول با استفاده از اصول ارتباطات بحران (Crisis Communication) می توانستند با لحنی آرام و مبتنی بر واقعیت از بروز ترس جمعی جلوگیری کنند.

تجربه کشورهایی مانند ژاپن و نیوزیلند نشان داد که اطلاع رسانی شفاف و صادقانه اضطراب مردم را تا حد قابل توجهی کاهش می دهد.

راهکارهای روان شناختی برای مقابله با اضطراب ناشی از کرونا

روان درمانگران توصیه می کنند که برای کاهش اضطراب ناشی از کرونا باید بر مهارت های کنترل افکار منفی و بازسازی ذهنی تمرکز کرد. یکی از روش های مؤثر تمرین ذهن آگاهی (Mindfulness) است که به فرد کمک می کند بر لحظه حال تمرکز کند و از نشخوار ذهنی در مورد آینده بپرهیزد.

همچنین تکنیک تنفس عمیق (Deep Breathing) و مراقبه (Meditation) می توانند به تنظیم ضربان قلب و آرام سازی سیستم عصبی کمک کنند. اختصاص زمانی برای فعالیت های خلاقانه مانند نقاشی موسیقی یا نوشتن نیز نقش مهمی در کاهش استرس دارد.

حمایت خانواده و جامعه در کاهش اضطراب ناشی از کرونا

در دوران بحران حمایت اجتماعی (Social Support) یکی از مؤثرترین عوامل در مقابله با اضطراب است. خانواده ها باید با گفت وگو و درک متقابل فضایی امن برای ابراز احساسات ایجاد کنند. این همدلی می تواند از تبدیل اضطراب به افسردگی جلوگیری کند. در سطح جامعه نهادهای حمایتی و سازمان های مردم نهاد با ارائه خدمات روانی رایگان یا ارزان قیمت نقش مهمی در حفظ سلامت روان ایفا کردند.

طرح هایی مانند «یار مهربان سلامت» در ایران نمونه ای موفق از این اقدامات بود.

تأثیر واکسیناسیون و بازگشت به زندگی عادی بر اضطراب ناشی از کرونا

آغاز واکسیناسیون عمومی در سال 2021 نقطه عطفی در کاهش اضطراب جمعی بود. با کاهش آمار ابتلا و مرگ ومیر احساس امید و کنترل در جامعه افزایش یافت. با این حال برخی از افراد هنوز از بازگشت کامل به زندگی اجتماعی هراس دارند پدیده ای که روان شناسان آن را «اضطراب پساکرونا» (Post-COVID Anxiety) می نامند.

برای غلبه بر این احساس بازگشت تدریجی به فعالیت های اجتماعی و افزایش تعاملات ایمن توصیه می شود. ورزش حضور در طبیعت و برقراری ارتباط های انسانی واقعی از مؤثرترین روش های بازیابی آرامش روانی هستند.

دیدگاه کارشناسان درباره اضطراب ناشی از کرونا مقابله با ترس و استرس

دکتر لیلا حاجیان روان پزشک و عضو انجمن سلامت روان ایران «اضطراب ناشی از کرونا صرفاً واکنشی طبیعی به شرایط غیرقابل پیش بینی است اما اگر کنترل نشود می تواند به اختلال اضطرابی فراگیر منجر شود.»

دکتر کامران نیک فر متخصص بهداشت عمومی «اطلاع رسانی علمی و پرهیز از شایعات کلید مقابله با ترس جمعی در دوران بحران است. مردم باید به منابع معتبر مراجعه کنند.»

دکتر مارک فریمن روان شناس دانشگاه هاروارد «احساس ترس بخشی از مکانیسم بقاست. اما باید یاد بگیریم آن را مدیریت کنیم تا به جای فلج شدن به اقدام مؤثر منجر شود.»

جدول زمانی رخدادهای مهم در اضطراب ناشی از کرونا

سال	رویداد مهم
2019	اعلام نخستین موارد ابتلا در ووهان چین
2020	اعلام همه گیری جهانی توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO)
2021	آغاز واکسیناسیون جهانی و کاهش اضطراب عمومی
2022	شروع مطالعات علمی درباره اثرات روانی بلندمدت کرونا
2023	معرفی راهبردهای بین المللی برای بازسازی سلامت روان پس از کرونا

آینده سلامت روان پس از بحران کرونا

با فروکش کردن همه گیری چالش های روانی همچنان ادامه دارند. بسیاری از افراد هنوز با اثرات بلندمدت استرس ترس از ازدحام یا نگرانی از موج های جدید روبه رو هستند. کارشناسان معتقدند که دولت ها باید سلامت روان را در اولویت سیاست گذاری های بهداشتی آینده قرار دهند.

آینده سلامت روان وابسته به این است که جامعه بتواند از تجربه بحران کرونا درس بگیرد و سیستم های حمایتی قوی تری برای مقابله با اضطراب های جمعی ایجاد کند. توسعه برنامه های آموزش روانی در مدارس و محیط های کاری می تواند گامی مؤثر در این مسیر باشد.