کمک فوری در گزش مار و عقرب

کمک فوری در گزش مار و عقرب

وقتی فردی توسط مار یا عقرب گزیده می شود هر ثانیه ارزش دارد. بیشتر مرگ ها در این حوادث به خاطر “تاخیر در اقدام اولیه” رخ می دهد نه صرفاً شدت سم. واکنش سریع باعث می شود سم با سرعت کمتری در بدن پخش شود و زمان لازم برای رسیدن به مرکز درمانی فراهم گردد.

خیلی ها به دلیل ندانستن اصول اولیه ناخواسته کارهایی انجام می دهند که وضعیت مصدوم را بدتر می کند مانند مکیدن زخم یا بستن محکم عضو که نه تنها تاثیری ندارد بلکه می تواند گردش خون را مختل کند.

از طرف دیگر آرام نگه داشتن فرد گزیده شده نقش بسیار مهمی در کاهش انتشار سم دارد. استرس و ترس باعث افزایش ضربان قلب و در نتیجه حرکت سریع تر سم در بدن می شود. اولین گام در کمک فوری ایجاد آرامش و سپس ثابت نگه داشتن عضو درگیر است تا قبل از رسیدن به اورژانس شرایط کنترل شده باقی بماند.

چرا تأخیر در واکنش وضعیت مصدوم را وخیم تر می کند؟

تاخیر در اقدامات اولیه باعث می شود سم آزادانه در جریان خون گردش کند و به اندام های حیاتی مانند قلب و ریه برسد. زمانی که سم به این اندام ها برسد درمان بسیار پیچیده تر خواهد شد. به ویژه در مارگزیدگی برخی سم ها می توانند سیستم عصبی را در چند دقیقه دچار اختلال کنند و فرد به سرعت دچار بی حسی فلج تنفسی یا بی هوشی شود.

همچنین تاخیر احتمال شوک (Shock) را افزایش می دهد. شوک زمانی رخ می دهد که بدن نتواند خون رسانی مناسب را انجام دهد. در این شرایط حتی اگر مصدوم زنده بماند احتمال آسیب دائمی به بافت ها و اندام ها بسیار بالا خواهد بود. بنابراین سرعت در تصمیم گیری و عمل یک مزیت حیاتی محسوب می شود.

چرا آرام نگه داشتن مصدوم از هر درمان دیگری مهم تر است؟

آرام بودن مصدوم باعث کاهش سرعت پخش سم در بدن می شود. وقتی فرد حرکت زیادی دارد یا دچار ترس و اضطراب است گردش خون سریع تر می شود و سم زودتر به نقاط حساس بدن می رسد. به همین دلیل امدادگران همیشه توصیه می کنند قبل از هر کاری فرد را در حالت ثابت و آرام قرار دهید.

این موضوع به ویژه در گزش مارهای دارای سم عصبی بسیار حیاتی است. در چنین مواردی حتی چند دقیقه فعالیت بدنی می تواند روند درمان را بسیار پیچیده کند. بنابراین ثابت نگه داشتن عضو گزیده شده در واقع اولین و موثرترین خط دفاعی قبل از رسیدن به کمک پزشکی است.

تشخیص نوع مار یا عقرب در کمک فوری در گزش مار و عقرب

در برخورد با مارگزیدگی یا عقرب گزیدگی تشخیص نوع جانور نقش مهمی در انتخاب روش درمان دارد. البته هدف این نیست که مصدوم یا امدادگر به دنبال گرفتن یا کشتن جانور باشد بلکه دانستن ویژگی های ظاهری یا رفتاری به کادر درمان کمک می کند نوع سم را سریع تر شناسایی کنند.

بسیاری از افراد تصور می کنند همه گونه ها خطرناک هستند در حالی که درصد قابل توجهی از مارها و حتی عقرب ها سمی مرگبار ندارند. با این حال آگاهی کلی درباره تفاوت ها سرعت تصمیم گیری را افزایش می دهد.

گاهی اوقات فقط رنگ اندازه یا علامتی روی پوست محل گزیدگی سرنخی برای نوع سم است. به همین دلیل حتی اگر نتوانید نوع مار یا عقرب را به طور دقیق تشخیص دهید ثبت ویژگی هایی مثل رنگ ضخامت بدن شکل دم یا رفتار آن قبل از حمله می تواند در مراحل بعدی درمان بسیار کمک کننده باشد.

تفاوت مار سمی و غیرسمی چگونه تشخیص داده می شود؟

مارهای سمی معمولاً سر پهن تر و مثلثی شکل دارند و چشم آن ها شکلی شبیه شکاف عمودی دارد در حالی که مارهای غیرسمی بیشتر سر باریک و گرد دارند. این نشانه ها در شرایط عادی کمک کننده هستند اما همیشه نباید تنها با این معیارها قضاوت کرد.

نکته دیگر این است که جای دندان مار سمی معمولاً شامل دو سوراخ مشخص حاصل از دندان های نیش است در حالی که مار غیرسمی ردیفی از دندان های کوچک به جا می گذارد. اما توجه داشته باشید که در لحظات اولیه لمس زخم یا تلاش برای مقایسه دقیق ممکن است خطرناک باشد بنابراین مشاهده کلی و گزارش به اورژانس بسیار معقول تر است.

چگونه می توان عقرب خطرناک را از عقرب کم خطر تشخیص داد؟

در عقرب ها معمولاً دم ضخیم تر و پهن تر نشان دهنده گونه سمی تر است. همچنین عقرب های کوچک با رنگ های روشن در بسیاری از مناطق سم قوی تری دارند. برخی عقرب ها رفتاری تهاجمی تر دارند و به محض احساس خطر حمله می کنند در حالی که گونه های کم خطر بیشتر تمایل به فرار دارند.

همچنین طول زمان درد و شدت سوزش اولیه هم می تواند نشانه ای باشد. در گزش عقرب های سمی درد شدید خیلی سریع ظاهر می شود و ممکن است به گزگز یا بی حسی هم تبدیل شود. هرچند تشخیص قطعی همیشه با پزشک است و حتی اگر گونه عقرب مشخص نباشد باید فرد مانند «مورد سمی» تلقی شده و تحت مراقبت فوری قرار گیرد.

اقدامات اولیه پس از گزش در کمک فوری در گزش مار و عقرب

پس از گزش ثانیه ها اهمیت دارند. مهم ترین اصل این است که فرد گزیده شده را آرام نگه داریم و از هرگونه حرکت اضافی جلوگیری کنیم چون تکان خوردن عضلات می تواند سم را سریع تر در جریان خون پخش کند.

برخلاف تصور رایج نباید محل زخم را برید مکید یا داغ کرد این کار نه تنها کمکی به خروج سم نمی کند بلکه باعث عفونت و آسیب بیشتر بافت می شود. بهترین اقدام ثابت نگه داشتن اندام و جلوگیری از اضطراب مصدوم است.

همچنین باید علائم حیاتی مثل سطح هوشیاری نبض و تنفس بررسی شود. آلرژی یا شوک ناگهانی پس از گزش هم امکان دارد بنابراین مراقبت نباید فقط به محل زخم محدود شود. هر اقدامی در این لحظه باید با هدف کاهش انتشار سم و آماده سازی برای انتقال فرد به مراکز درمانی انجام شود.

چه کارهایی باید بلافاصله انجام دهیم؟

در اولین قدم مصدوم باید در حالت استراحت قرار گیرد و اندامی که گزیده شده است پایین تر از سطح قلب نگه داشته شود تا جریان رسیدن سم کندتر شود. سپس با یک باند کشی یا پارچه تمیز می توان اندام را به صورت ملایم و غیرفشاری بی حرکت کرد. اطمینان از آرامش روانی مصدوم هم مهم است چون استرس باعث افزایش ضربان قلب و گردش خون می شود.

اگر امکانش وجود دارد نوع جانور مشاهده شده را ذهناً به خاطر سپرده و زمان گزش را یادداشت کنید. این اطلاعات به کادر درمان کمک می کند آنتی ونوم مناسب را در صورت نیاز انتخاب کنند. اما هرگز نباید برای گرفتن عکس یا تعقیب جانور به محل حمله برگشت چون خطر دوباره گزیدگی وجود دارد.

چه کارهایی ممنوع است و چرا؟

یکی از اشتباهات خطرناک بستن محل بالای زخم به صورت گ tourniquet (تورنيکت) خیلی سفت است که ممکن است منجر به قطع کامل جریان خون و نکروز بافتی شود. همچنین استفاده از روش های سنتی مثل مکیدن سم سوزاندن یا ریختن مواد غیرپزشکی روی زخم می تواند وضعیت را بدتر کند.

این کارها نه سم را کم می کند و نه دردی را کاهش می دهد فقط احتمال عفونت و آسیب دائمی را بالا می برد. استفاده از یخ هم معمولاً توصیه نمی شود زیرا انقباض رگ های خونی می تواند سم را در بافت ها متمرکز کرده و آسیب موضعی را افزایش دهد. به جای هر اقدام غیرعلمی تمرکز باید بر بی حرکت نگه داشتن اندام و انتقال سریع و ایمن به مراکز درمانی باشد.

انتقال ایمن مصدوم در کمک فوری در گزش مار و عقرب

پس از انجام اقدامات اولیه مرحله بعدی انتقال ایمن مصدوم به مرکز درمانی است. این مرحله اگر درست انجام نشود می تواند سرعت انتشار سم را بیشتر کند یا وضعیت عمومی فرد را بدتر سازد.

هدف از انتقال رساندن مصدوم به تیم پزشکی است بدون اینکه تحرک اضافی یا فشار روی اندام آسیب دیده ایجاد شود. حتی اگر علائم ظاهری خفیف باشد مراجعه به مراکز درمانی ضروری است زیرا بعضی سموم اثر تأخیری دارند.

در این مرحله باید اطرافیان مراقب باشند که مصدوم دچار اضطراب یا وحشت نشود. همان طور که در موضوعات پزشکی دیگر هم دیده شده کنترل استرس در لحظات اولیه نقش مهمی در بهبود وضعیت عمومی دارد. بسیاری از اشتباهات زمانی رخ می دهد که اطرافیان عجولانه سعی می کنند فرد را حرکت دهند یا بدون ثابت سازی اندام او را جابه جا می کنند.

بهترین وضعیت بدن هنگام انتقال چگونه است؟

اگر اندام فوقانی (دست یا بازو) گزیده شده باشد باید به شکل ثابت نزدیک به بدن نگه داشته شود. در صورتی که اندام تحتانی درگیر باشد بهتر است مصدوم در حالت درازکش قرار گیرد و پا پایین تر از سطح قلب باقی بماند. به کارگیری آتل نرم یا پارچه برای جلوگیری از تکان خوردن اندام می تواند بسیار کمک کننده باشد. هرچه حرکت کمتر توزیع سم کندتر.

همچنین اگر سرگیجه تعریق شدید یا حالت تهوع ظاهر شد باید نشانه های احتمالی شروع شوک را در نظر گرفت. در این حالت حفظ راه هوایی و اطمینان از تنفس کافی قبل از انتقال اولویت دارد. استفاده از روش های غیرعلمی مثل دویدن همراه مصدوم کاملاً ممنوع است.

چه زمانی باید اورژانس را به جای انتقال شخصی فراخواند؟

اگر علائم سیستمیک مثل تنگی نفس ورم سریع تاری دید بی حسی گسترده یا افت فشار ظاهر شود هیچ تأخیر یا جابه جایی غیرحرفه ای توصیه نمی شود و لازم است با اورژانس تماس گرفته شود. در چنین شرایطی رسیدن به درمان دارویی و آنتی ونوم باید سریع تر از رساندن مصدوم با خودروهای معمولی انجام شود.

همچنین در محیط های کوهستانی بیابانی یا مناطق صعب العبور که احتمال زمین خوردگی یا تحرک اضافی وجود دارد امداد هوایی یا تیم های تخصصی هلال احمر مناسب تر هستند. اصل مهم این است «کمترین حرکت بهترین انتقال». همین قاعده ساده می تواند تفاوت میان بهبودی سریع و عوارض طولانی مدت باشد.

تزریق پادزهر و اقدامات پزشکی در کمک فوری در گزش مار و عقرب

پس از انتقال مصدوم به مراکز درمانی مناسب ترین و مؤثرترین روش کنترل اثر سم تزریق پادزهر است. پادزهر یا «سرم ضدسم» بر اساس نوع سم مار یا عقرب تجویز می شود و هرچه زودتر وارد بدن شود شانس بهبودی بیشتر و عوارض کمتر خواهد بود.

برخلاف تصور عمومی سرم دهی برای همه گزیدگی ها ضروری نیست گاهی شدت سم یا شرایط جسمانی فرد نیازی به تزریق فوری ایجاد نمی کند و تیم پزشکی بر اساس ارزیابی بالینی تصمیم می گیرد.

کادر درمان علاوه بر تزریق پادزهر علائم حیاتی عملکرد قلب و تنفس و احتمال بروز واکنش های آلرژیک به سرم را زیر نظر می گیرند. همچنین در بسیاری از موارد داروهای حمایتی برای کنترل درد کاهش التهاب و جلوگیری از شوک تجویز می شود. مرحله بیمارستانی تکمیل کننده اقدامات اولیه ای است که در محل حادثه انجام شده و نقش مهمی در جلوگیری از آسیب های طولانی مدت دارد.

پادزهر چگونه عمل می کند و چه زمانی بهترین اثر را دارد؟

پادزهر با خنثی کردن مولکول های فعال سم در خون از تخریب بافت ها و اندام های حیاتی جلوگیری می کند. هرچه فاصله بین گزش و تزریق کمتر باشد مقدار سم فعال کمتری در گردش خواهد ماند و احتمال آسیب اندام ها کاهش می یابد. معمولاً طی اولین 6 تا 12 ساعت پس از گزیدگی تجویز سرم بهترین نتیجه درمانی را دارد.

در مواردی که بیمار دیر به بیمارستان می رسد ممکن است بخشی از آسیب ها غیرقابل برگشت شده باشد ولی همچنان پادزهر می تواند مانع پیشروی تخریب در بدن شود. به همین دلیل حتی تأخیر هم دلیل برای چشم پوشی از مراجعه پزشکی نیست.

چه مراقبت هایی همزمان با پادزهر انجام می شود؟

در کنار تزریق پادزهر پزشکان معمولاً سرم های وریدی برای حفظ حجم خون داروهای ضد درد کنترل شده و در برخی موارد داروهای ضد حساسیت تجویز می کنند. پایش مداوم علائم حیاتی سطح هوشیاری و اکسیژن رسانی هم ضروری است تا اگر واکنش ناگهانی رخ داد سریع مداخله شود.

در شرایطی که زخم موضعی شدید باشد رسیدگی به عفونت و آسیب پوستی هم انجام می شود. بسته به شدت گزیدگی ممکن است بیمار برای چند ساعت تا چند روز تحت نظر باقی بماند. در نهایت ترخیص فقط زمانی انجام می شود که خطر تأثیر مجدد سم یا شوک از بین رفته باشد.

مراقبت های پس از بهبود در کمک فوری در گزش مار و عقرب

پایان تزریق پادزهر به معنی پایان روند مراقبت نیست. در بسیاری از موارد اثر سم تا مدتی در بافت ها باقی می ماند و بدن نیاز به زمان دارد تا خود را ترمیم کند.

مراقبت های پس از بهبود نقش مهمی در جلوگیری از عوارض دیررس مانند ضعف عضلانی التهاب ماندگار یا عفونت ثانویه دارد. همچنین پیگیری پزشکی برای ارزیابی عملکرد کلیه ها قلب و سیستم عصبی ضروری است به ویژه در گزیدگی مارهای سمی که می توانند آسیب های داخلی ایجاد کنند.

بازیابی قدرت بدنی و کاهش استرس روانی نیز از بخش های مهم مراقبت پس از درمان هستند. گاهی فرد دچار اضطراب یا ترس ماندگار می شود که با مشاوره کوتاه مدت قابل رفع است. همین مراقبت های تکمیلی کمک می کند تا مصدوم نه فقط از نظر جسمی بلکه از نظر ذهنی نیز به حالت عادی برگردد.

مراقبت های خانگی پس از ترخیص چه هستند؟

پس از خروج بیمار از بیمارستان استراحت نسبی و پرهیز از فعالیت های سنگین در چند روز اول توصیه می شود. نوشیدن آب کافی به دفع بقایای سم از طریق کلیه ها کمک می کند و مصرف غذاهای سبک باعث می شود بدن انرژی لازم برای ترمیم را دریافت کند. همچنین بررسی مرتب محل زخم جهت مشاهده علائمی مانند تورم ترشح یا افزایش دما مهم است.

در صورت مشاهده علائمی مانند بی حسی ضعف پیشرونده تنگی نفس یا تب باید دوباره به پزشک مراجعه کرد. این علائم ممکن است نشانه واکنش تاخیری بدن به سم یا عفونت موضعی باشند که با رسیدگی سریع قابل کنترل اند.

چه زمانی نیاز به فیزیوتراپی یا پیگیری تخصصی است؟

در برخی موارد به خصوص پس از گزیدگی مارهای دارای سم عصبی (Neurotoxin) ضعف عضلانی موقت رخ می دهد. در چنین شرایطی فیزیوتراپی سبک می تواند به بازگشت عملکرد طبیعی عضلات کمک کند. پزشک بر اساس وضعیت بالینی مدت و نوع تمرینات را تعیین می کند تا فشاری بیش از حد به بافت در حال ترمیم وارد نشود.

پیگیری تخصصی برای بیماران دارای بیماری های زمینه ای مانند دیابت یا مشکلات انعقادی نیز اهمیت بالایی دارد زیرا بدن آن ها کندتر ترمیم می شود. بنابراین ویزیت دوره ای تا پایان بهبود کامل توصیه می شود تا از بروز عوارض ثانویه جلوگیری شود.

علائم هشداردهنده و زمان مراجعه فوری در کمک فوری در گزش مار و عقرب

یکی از مهم ترین جنبه های کمک فوری در گزش مار و عقرب شناخت علائم هشداردهنده است. این علائم نشان می دهند که سم در حال انتشار سریع در بدن است و نیاز فوری به رسیدگی پزشکی وجود دارد.

مشاهده هر یک از این نشانه ها از جمله تنگی نفس تورم سریع سرگیجه تهوع شدید یا تغییر سطح هوشیاری باید بدون تأخیر مصدوم را به اورژانس منتقل کند. عدم توجه به این علائم می تواند منجر به شوک فلج موقت یا حتی مرگ شود.

تشخیص علائم خطرناک اغلب توسط خانواده یا همراهان انجام می شود و اطلاع سریع به تیم پزشکی امکان ارائه درمان مناسب در زمان طلایی را فراهم می کند. حتی اگر شدت گزش اولیه کم به نظر برسد بروز هرگونه تغییر ناگهانی در وضعیت عمومی فرد باید جدی گرفته شود.

علائم سیستمیک که نیاز به مداخله فوری دارند

علائم سیستمیک شامل ضعف عمومی بی حسی گسترده تپش قلب سریع افت فشار خون و تنفس دشوار است. در گزش مارهای سمی این علائم ممکن است ظرف چند دقیقه تا چند ساعت ظاهر شوند. ظهور این نشانه ها نشان می دهد سم وارد گردش خون شده و در حال تأثیر بر اندام های حیاتی است. هرگونه تأخیر در مراجعه پزشکی عوارض جدی به دنبال خواهد داشت.

علاوه بر این واکنش های آلرژیک شدید یا شوک آنافیلاکتیک نیز نیاز به رسیدگی فوری دارند. این شرایط می تواند شامل تورم صورت و لب ها بثورات پوستی گسترده و تنگی نفس باشد. حضور یک فرد با آگاهی اولیه از علائم و تماس سریع با اورژانس می تواند جان مصدوم را نجات دهد.

علائم موضعی که باید دنبال شوند

تورم سریع در محل گزیدگی قرمزی شدید درد غیرقابل کنترل یا خونریزی از زخم از جمله علائم موضعی خطرناک هستند. این نشانه ها به خصوص در گزش عقرب اهمیت دارند و نشان می دهند سم در بافت ها اثر گذاشته و نیاز به ارزیابی تخصصی دارد.

همچنین تغییر رنگ پوست یا تشکیل تاول نشانه آسیب موضعی جدی است. حتی اگر فرد به ظاهر پایدار باشد این علائم موضعی نباید نادیده گرفته شوند. بررسی و ثبت آن ها به کادر درمان در تصمیم گیری درباره ادامه درمان کمک می کند.

پیشگیری و آموزش برای کاهش خطر گزش در کمک فوری در گزش مار و عقرب

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است به ویژه وقتی با سموم خطرناک روبه رو هستیم. آموزش عمومی درباره محل زندگی مارها و عقرب ها زمان های فعالیت آن ها و رفتارهایی که ممکن است منجر به گزش شود می تواند به کاهش حوادث کمک کند.

رعایت نکات ساده مانند پوشیدن کفش مناسب دقت در هنگام حرکت در طبیعت و استفاده از نور کافی در شب می تواند احتمال مواجهه با جانور را به حداقل برساند.

همچنین آموزش نحوه کمک اولیه به مصدوم و ثابت نگه داشتن اندام آگاهی از علائم هشداردهنده و نحوه تماس سریع با اورژانس باعث می شود حتی اگر حادثه ای رخ دهد آسیب ها به حداقل برسد. جوامعی که آموزش پیشگیری و امداد اولیه را جدی می گیرند نرخ مرگ و میر و عوارض ناشی از گزش را به طور محسوسی کاهش داده اند.

نکات عملی برای جلوگیری از گزش

همیشه محیط اطراف را قبل از قدم گذاشتن بررسی کنید به ویژه در مناطق جنگلی یا صخره ای که مار و عقرب یافت می شوند. پوشیدن چکمه های بلند و دستکش راهی ساده برای جلوگیری از تماس مستقیم با جانور است. همچنین مراقبت از محیط خانه مانند کنترل لانه ها و شکاف های کوچک که ممکن است جانوران در آن مخفی شوند اهمیت دارد.

آگاهی از ساعت های فعالیت حیوانات و خودداری از دستکاری در محل های مشکوک دیگر اقدام پیشگیرانه موثر است. در سفر یا اردوهای طبیعت گردی داشتن کیت کمک های اولیه و آشنایی با روش های تماس اضطراری می تواند تفاوت میان حادثه جدی و یک اتفاق قابل کنترل باشد.

آموزش جامعه و خانواده

برگزاری کلاس های آموزشی کوتاه مدت برای خانواده ها و جوامع محلی باعث می شود افراد واکنش های صحیح را سریع یاد بگیرند. آموزش نحوه شناسایی علائم گزش و اقدامات اولیه ساده نقش مهمی در کاهش عوارض و نجات جان مصدومان دارد.

همچنین اطلاع رسانی درباره مراکز درمانی مجهز به پادزهر و روش های تماس با اورژانس باعث می شود حتی در شرایط اضطراری زمان طلایی به هدر نرود. ترکیب آموزش فردی و اجتماعی بهترین روش برای کاهش خطرات گزش مار و عقرب است.

سوالات متداول درباره کمک فوری در گزش مار و عقرب

1.چه کارهایی بلافاصله پس از گزش مار یا عقرب باید انجام دهیم؟

بلافاصله مصدوم را آرام و بی حرکت نگه دارید. اندام گزیده شده را پایین تر از سطح قلب قرار دهید و از هرگونه بریدن مکیدن یا سوزاندن محل گزش خودداری کنید. سپس سریعاً برای انتقال به مرکز درمانی آماده شوید.

2.آیا همیشه تزریق پادزهر ضروری است؟

خیر. تزریق پادزهر (Antivenom) بر اساس نوع سم و شدت گزش تعیین می شود. اما مراجعه سریع به پزشک الزامی است تا تیم درمان تصمیم درست بگیرد و در صورت نیاز سرم ضدسم تجویز شود.

3.چه علائمی نشان دهنده خطر جدی و نیاز به اورژانس هستند؟

علائم خطرناک شامل تنگی نفس تورم سریع سرگیجه تهوع شدید بی حسی گسترده و تغییر سطح هوشیاری است. مشاهده هر یک از این نشانه ها نیازمند تماس فوری با اورژانس است.

4.آیا می توان محل گزش را با یخ یا داروهای سنتی درمان کرد؟

خیر. یخ یا روش های سنتی مانند مکیدن سم بریدن یا سوزاندن محل گزش می تواند آسیب بافتی و عفونت ایجاد کند. بهترین کار ثابت نگه داشتن اندام و انتقال سریع به مرکز درمانی است.

5.چه مراقبت هایی پس از ترخیص بیمار ضروری است؟

استراحت نسبی مصرف آب کافی بررسی محل زخم و پیگیری پزشکی برای اطمینان از بهبود کامل اندام و عملکرد کلیه ها و سیستم عصبی لازم است. همچنین اگر ضعف عضلانی یا عفونت مشاهده شد فیزیوتراپی یا درمان تکمیلی انجام می شود.

6.چگونه می توان خطر گزش مار و عقرب را کاهش داد؟

با پوشیدن کفش و لباس مناسب دقت در محیط های طبیعی جلوگیری از دستکاری شکاف ها یا لانه ها و آموزش خانواده و جامعه برای شناسایی جانوران و اقدامات اولیه می توان احتمال گزش را به حداقل رساند.

7.آیا تشخیص نوع مار یا عقرب ضروری است؟

تشخیص نوع جانور کمک می کند نوع پادزهر یا اقدامات درمانی انتخاب شود اما حتی اگر نوع دقیق مشخص نباشد باید فرد را مانند مورد سمی در نظر گرفت و سریعاً به مرکز درمانی منتقل کرد.