ونلافاکسین (Venlafaxine)
دارو ونلافاکسین (Venlafaxine) یکی از داروهای شناخته شده در درمان اختلالات روانی و به ویژه افسردگی است که در گروه داروهای ضدافسردگی از نوع SNRI قرار می گیرد. این دارو تأثیر مستقیمی بر انتقال دهنده های عصبی مغز دارد و به ویژه بر سطح سروتونین و نوراپی نفرین اثر می گذارد. در این مقاله به معرفی جامع داروی ونلافاکسین خواهیم پرداخت و با زبانی ساده اما دقیق تمامی اطلاعات مورد نیاز بیماران و پزشکان را پوشش می دهیم.
دارو ونلافاکسین (Venlafaxine) چیست؟
ونلافاکسین یک داروی ضدافسردگی است که در دسته داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRI) قرار دارد. این دارو با تأثیرگذاری بر عملکرد مواد شیمیایی مغز به بهبود خلق وخو و کاهش علائم اضطراب افسردگی و اختلالات دیگر روانی کمک می کند. ونلافاکسین نخستین بار در دهه 1990 توسط شرکت Wyeth (که بعدها به Pfizer پیوست) وارد بازار شد و از آن زمان تا امروز یکی از داروهای رایج در روان پزشکی است.
موارد مصرف دارو ونلافاکسین
داروی ونلافاکسین در درمان انواع مختلفی از اختلالات روانی مورد استفاده قرار می گیرد. مهم ترین موارد مصرف این دارو عبارتند از
اختلال افسردگی اساسی (MDD) ونلافاکسین یکی از گزینه های مؤثر برای درمان این اختلال است به ویژه در مواردی که سایر داروها پاسخ مناسبی نداده اند.
اختلال اضطراب فراگیر (GAD) در این حالت ونلافاکسین به کاهش اضطراب عمومی و مزمن کمک می کند.
اختلال هراس (Panic Disorder) این دارو می تواند تعداد و شدت حملات پانیک را کاهش دهد.
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) برای درمان اضطراب عملکردی و اجتماعی در بزرگ سالان تجویز می شود.
همچنین در برخی موارد به صورت off-label برای درمان اختلالات دیگر مانند دردهای مزمن یا اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
نحوه مصرف دارو ونلافاکسین
نحوه مصرف ونلافاکسین بسته به نوع فرم دارویی (قرص معمولی یا کپسول آهسته رهش) شرایط بالینی بیمار و نظر پزشک متفاوت است. موارد زیر به عنوان راهنمای عمومی ارائه می شود
دوز ابتدایی معمولاً با 37.5 میلی گرم در روز آغاز می شود.
پزشک ممکن است در صورت نیاز دوز را به تدریج افزایش دهد تا به 75 میلی گرم یا حتی تا 225 میلی گرم در روز برسد.
ونلافاکسین باید هر روز در ساعت مشخصی مصرف شود ترجیحاً همراه با غذا تا از مشکلات گوارشی جلوگیری شود.
قطع مصرف ناگهانی این دارو می تواند باعث بروز علائم ترک (Withdrawal) شود بنابراین کاهش دوز باید به آرامی و تحت نظر پزشک صورت گیرد.
فواید دارو ونلافاکسین
ونلافاکسین به عنوان یک داروی SNRI فواید متعددی برای بیماران مبتلا به اختلالات روانی دارد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد
اثرگذاری سریع تر نسبت به برخی داروهای SSRI
موثر در درمان موارد مقاوم به درمان افسردگی
کاهش اضطراب نگرانی های مزمن و علائم فیزیکی ناشی از اضطراب
بهبود کیفیت خواب در بیماران مبتلا به اختلالات روانی
کمک به افزایش انرژی و تمرکز در افراد افسرده
عوارض جانبی دارو ونلافاکسین
مانند بسیاری از داروهای روان پزشکی ونلافاکسین نیز ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. این عوارض ممکن است در ابتدای درمان بیشتر باشند و با گذشت زمان کاهش یابند. شایع ترین عوارض عبارتند از
تهوع
سردرد
خشکی دهان
افزایش تعریق
بی خوابی یا خواب آلودگی
کاهش میل جنسی یا اختلال عملکرد جنسی
افزایش فشار خون (به ویژه در دوزهای بالا)
در موارد نادرتر ممکن است عوارضی چون اختلالات ریتم قلب تشنج یا واکنش های آلرژیک شدید مشاهده شود.
تداخل دارویی دارو ونلافاکسین
داروی ونلافاکسین با داروهای متعددی می تواند تداخل داشته باشد که این تداخل ها گاه می توانند جدی باشند. موارد زیر از جمله مهم ترین تداخل های دارویی هستند
مهارکننده های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) مصرف همزمان می تواند منجر به سندرم سروتونین شود که یک وضعیت تهدیدکننده حیات است.
داروهای ضدانعقاد خون یا ضدپلاکت مانند وارفارین و آسپرین خطر خون ریزی را افزایش می دهد.
داروهای ضدصرع یا ضدافسردگی دیگر ممکن است سطح سروتونین را بیش از حد افزایش دهند.
الکل می تواند اثرات خواب آور دارو را افزایش دهد و خطر عوارض جانبی را بیشتر کند.
همواره باید قبل از مصرف هر داروی جدید پزشک را در جریان مصرف ونلافاکسین قرار داد.
چه کسانی نباید از ونلافاکسین استفاده کنند
اگرچه ونلافاکسین برای بسیاری از بیماران مفید است اما در برخی افراد نباید تجویز شود یا باید با احتیاط مصرف شود
افراد مبتلا به بیماری های کبدی یا کلیوی شدید
افرادی که اخیراً از مهارکننده های MAOI استفاده کرده اند (حداقل باید 14 روز فاصله باشد)
بیماران مبتلا به فشار خون کنترل نشده
افراد با سابقه تشنج یا اختلالات قلبی خاص
زنان باردار یا شیرده باید تنها تحت نظر پزشک و با ارزیابی دقیق ریسک و فایده از این دارو استفاده کنند.
نکات مهم و هشدارها درباره ونلافاکسین
مصرف ونلافاکسین نیازمند رعایت نکات مهمی است تا درمان ایمن و مؤثر باشد
پیگیری منظم پزشکی برای بررسی فشار خون عملکرد کبد و کلیه توصیه می شود.
در اوایل درمان ممکن است علائم افسردگی یا افکار خودکشی افزایش یابد این مورد باید جدی گرفته شود.
قطع ناگهانی دارو ممکن است منجر به سردرد تهوع اضطراب یا بی خوابی شود.
برخی بیماران ممکن است افزایش وزن یا کاهش وزن را تجربه کنند.
مصرف همزمان با سایر داروهای تأثیرگذار بر سروتونین (مانند ترامادول یا لیتیم) باید با دقت بررسی شود.
پرسش های رایج درباره ونلافاکسین
آیا ونلافاکسین باعث اعتیاد می شود؟
خیر ونلافاکسین یک داروی روان پزشکی غیرمخدر است و خاصیت اعتیادآوری ندارد اما در صورت قطع ناگهانی علائم ترک ممکن است بروز کند.
چه مدت طول می کشد تا اثرات دارو ظاهر شود؟
اغلب بیماران پس از 2 تا 4 هفته شروع به تجربه بهبودی می کنند. در برخی موارد ممکن است تا 6 هفته نیز زمان نیاز باشد.
آیا می توان در دوران بارداری ونلافاکسین مصرف کرد؟
در دوران بارداری مصرف ونلافاکسین تنها در موارد خاص و تحت نظر دقیق پزشک مجاز است. گاهی اوقات در سه ماهه سوم خطراتی برای نوزاد به وجود می آید.
آیا ونلافاکسین برای همه سنین مناسب است؟
این دارو عمدتاً برای بزرگ سالان تجویز می شود. مصرف در کودکان و نوجوانان تنها در شرایط خاص و با دستور پزشک مجاز است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ در صورت بروز علائمی مانند درد قفسه سینه تپش قلب نامنظم تشنج گیجی شدید یا علائم آلرژیک مثل تورم صورت و زبان مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
داروی ونلافاکسین
ونلافاکسین ممکن است با نام های تجاری مختلف مانند Effexor یا Effexor XR در بازار موجود باشد.
مصرف منظم دارو در یک زمان مشخص در روز می تواند به تثبیت سطح دارو در بدن کمک کند.
نباید بدون مشورت با پزشک دارو را با داروهای گیاهی مانند سنت جانزورت (St. John’s Wort) ترکیب کرد.
در برخی افراد ممکن است سطح سدیم خون کاهش یابد بررسی منظم سطح الکترولیت ها توصیه می شود.
در نهایت باید تأکید کرد که مصرف داروی ونلافاکسین نیازمند پایبندی به تجویز پزشک رعایت دستورات دارویی و آگاهی از علائم هشداردهنده است. این دارو با وجود فواید زیاد اگر بدون نظارت دقیق مصرف شود ممکن است با خطراتی همراه باشد که می توان با اطلاع رسانی صحیح آن ها را به حداقل رساند.