دارو والپروات سدیم (Sodium Valproate)

والپروات سدیم (Sodium Valproate) یکی از داروهای پرکاربرد در درمان اختلالات روان پزشکی و نورولوژیک است که به ویژه در کنترل صرع اختلال دوقطبی و برخی سردردهای میگرنی مؤثر است. این دارو به دلیل تأثیرات گسترده ای که بر فعالیت الکتریکی مغز دارد در گروه داروهای ضدصرع طبقه بندی می شود اما کاربردهای فراتر از این دسته دارد. در این مقاله با نگاهی جامع و به روز به بررسی اطلاعات کاربردی و علمی درباره والپروات سدیم می پردازیم.

دارو والپروات سدیم (Sodium Valproate) چیست؟

والپروات سدیم یا Sodium Valproate یک داروی ضدتشنج است که برای درمان طیف گسترده ای از اختلالات نورولوژیک و روان پزشکی استفاده می شود. این دارو از مشتقات اسید والپروئیک (Valproic Acid) بوده و به شکل های مختلفی از جمله قرص کپسول محلول خوراکی و آمپول تزریقی در دسترس است.

مکانیسم اثر والپروات سدیم به مهار انتقال دهنده های عصبی تحریک کننده مانند گلوتامات و تقویت اثر گابا (GABA) که یک انتقال دهنده عصبی مهارکننده است مربوط می شود. این ویژگی موجب کاهش فعالیت بیش ازحد سلول های عصبی در مغز و جلوگیری از بروز تشنج یا نوسانات خلقی می شود.

موارد مصرف دارو والپروات سدیم

والپروات سدیم در درمان و کنترل برخی بیماری های عصبی و روان پزشکی کاربرد دارد و اغلب به عنوان داروی خط اول یا مکمل در رژیم دارویی تجویز می شود. مهم ترین موارد مصرف این دارو عبارتند از

صرع (Epilepsy)

والپروات سدیم یکی از داروهای اصلی برای درمان صرع است و در کنترل انواع مختلف تشنج از جمله تشنج تونیک-کلونیک تشنج پارشیال (جزئی) و صرع غیابی (absence seizures) بسیار مؤثر است. این دارو با تثبیت فعالیت الکتریکی مغز از بروز حملات ناگهانی جلوگیری می کند و معمولاً در بیماران با حملات مکرر یا مقاوم تجویز می شود.

اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)

در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی والپروات سدیم به عنوان یک تثبیت کننده خلقی عمل می کند. این دارو به ویژه در پیشگیری از دوره های شیدایی (مانیا) و کاهش شدت نوسانات خلقی مؤثر است. والپروات معمولاً در بیمارانی استفاده می شود که به لیتیوم پاسخ نمی دهند یا نمی توانند آن را تحمل کنند.

میگرن مزمن (Chronic Migraine)

اگرچه والپروات یک داروی ضدتشنج است اما در پیشگیری از حملات میگرن مزمن نیز کارایی دارد. با تنظیم انتقال دهنده های عصبی در مغز شدت و فراوانی حملات میگرنی در برخی بیماران کاهش می یابد. این کاربرد معمولاً برای بیمارانی در نظر گرفته می شود که به درمان های مرسوم پاسخ نداده اند.

اختلالات رفتاری در اوتیسم (Autism-related Behavioral Disorders)

در برخی کودکان مبتلا به اوتیسم والپروات سدیم می تواند در کنترل علائم رفتاری مانند پرخاشگری تحریک پذیری و رفتارهای تکراری یا کلیشه ای مفید باشد. اگرچه این کاربرد خارج از برچسب (off-label) است اما شواهد بالینی نشان داده اند که در برخی موارد می تواند کیفیت زندگی کودک را بهبود بخشد.

سندرم Lennox-Gastaut

این سندرم یک نوع صرع شدید و مقاوم به درمان است که در کودکان بروز می کند و با انواع مختلف تشنج همراه است. والپروات سدیم یکی از داروهای اصلی در مدیریت سندرم Lennox-Gastaut محسوب می شود و ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر داروهای ضدصرع تجویز شود.

نحوه مصرف دارو والپروات سدیم

نحوه مصرف والپروات سدیم بستگی به فرم دارو شدت بیماری و سن بیمار دارد. این دارو معمولاً به صورت خوراکی و همراه با غذا برای کاهش عوارض گوارشی مصرف می شود. فرم تزریقی آن در شرایط خاص مانند بستری بودن بیمار یا عدم توانایی مصرف خوراکی استفاده می شود.

دوز شروع برای بزرگسالان معمولاً از دوز پایین (مانند 500 mg در روز) آغاز و به تدریج افزایش می یابد.

کودکان دوز بر اساس وزن بدن تعیین می شود.

پایش سطح پلاسمایی پزشکان ممکن است سطح دارو را در خون پایش کنند تا از دوز مؤثر و بی خطر اطمینان حاصل کنند.

قطع ناگهانی مصرف ممکن است باعث تشدید علائم یا بازگشت تشنج شود بنابراین همیشه باید تحت نظر پزشک باشد.

فواید دارو والپروات سدیم

کنترل مؤثر تشنج ها در بیماران مبتلا به صرع

والپروات سدیم یکی از پرکاربردترین داروهای ضدتشنج است که می تواند انواع مختلف حملات صرعی از جمله تشنج های تونیک-کلونیک پارشیال و غیابی را کنترل کند. این دارو با افزایش سطح GABA (یک انتقال دهنده عصبی بازدارنده) در مغز به کاهش تحریک پذیری نورون ها کمک می کند.

بهبود پایداری خلقی در اختلال دوقطبی

یکی از مزایای مهم والپروات سدیم کنترل نوسانات خلقی و کاهش دفعات بروز دوره های شیدایی یا هیپومانیا در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی است. این ویژگی باعث می شود که دارو به عنوان تثبیت کننده خلقی مورد استفاده قرار گیرد.

کاهش حملات و شدت میگرن

والپروات سدیم در برخی افراد می تواند به طور چشمگیری از بروز حملات میگرنی مزمن پیشگیری کند. اثرات پایدار این دارو در تنظیم فعالیت الکتریکی مغز نقش مؤثری در کاهش شدت و تکرار میگرن دارد.

کمک به کنترل رفتارهای پرخاشگرانه و بهبود تمرکز

در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم یا سایر اختلالات رشدی مصرف والپروات سدیم ممکن است به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه حرکات کلیشه ای و حتی بهبود تمرکز کمک کند. البته این کاربرد باید با نظارت دقیق پزشک صورت گیرد.

عوارض جانبی دارو والپروات سدیم

عوارض شایع و قابل انتظار

برخی عوارض جانبی والپروات سدیم نسبتاً شایع هستند و اغلب با ادامه درمان یا تنظیم دوز کاهش می یابند. این عوارض شامل تهوع و استفراغ است که معمولاً با مصرف دارو همراه غذا کاهش می یابد خواب آلودگی و گیجی که اغلب با عادت بدن به دارو کمتر می شود لرزش دست که نشانه تأثیر دارو بر سیستم عصبی مرکزی است افزایش وزن به دلیل اثر دارو بر متابولیسم و اشتها و همچنین ریزش مو و اختلال در تمرکز که معمولاً گذرا هستند اما ممکن است آزاردهنده باشند.

عوارض جدی و نیازمند پیگیری پزشکی

برخی عوارض هرچند نادر اما جدی هستند و نیاز به توجه فوری دارند. آسیب کبدی (هپاتوتوکسیسیته) به ویژه در کودکان زیر ۲ سال یا بیماران با اختلالات متابولیک می تواند اتفاق بیفتد که علائم آن شامل زردی پوست خستگی شدید و ادرار تیره است. التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) نیز ممکن است باعث درد شدید شکم تهوع و استفراغ مداوم شود که در این صورت باید دارو قطع و بررسی پزشکی انجام شود. کاهش پلاکت های خون ممکن است منجر به کبودی خودبه خودی یا خونریزی های غیرعادی شود و افزایش سطح آمونیاک خون در برخی بیماران باعث گیجی خواب آلودگی زیاد یا تغییر وضعیت ذهنی می شود.

خطرات در دوران بارداری

مصرف والپروات سدیم در زنان باردار با افزایش خطر نقایص مادرزادی مانند نقص لوله عصبی (مانند اسپینا بیفیدا) همراه است بنابراین استفاده از این دارو در دوران بارداری تنها در شرایط خاص و تحت نظر دقیق پزشک مجاز است.

عوارض روانی احتمالی

برخی بیماران ممکن است در طول مصرف دارو دچار تغییرات خلقی مانند تحریک پذیری افسردگی یا حتی افکار خودکشی شوند که در صورت بروز این علائم باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.

تداخل دارویی دارو والپروات سدیم

والپروات سدیم می تواند با بسیاری از داروها تداخل داشته باشد که این موضوع ممکن است موجب کاهش اثربخشی دارو یا افزایش خطر بروز عوارض جانبی شود. از جمله مهم ترین داروهایی که با والپروات سدیم تداخل دارند می توان به داروهای ضدتشنج دیگر مانند فنی توئین کاربامازپین و لاموتریژین اشاره کرد که ممکن است سطح خونی این داروها را تغییر دهند و نیاز به تنظیم دوز داشته باشند. همچنین برخی داروهای ضدافسردگی و ضدروان پریشی مثل فلوکستین سرترالین و اولانزاپین می توانند با والپروات سدیم تداخل کنند و اثرات درمانی یا عوارض جانبی را تحت تأثیر قرار دهند. داروهای ضدانعقاد خون مانند وارفارین نیز از دیگر مواردی هستند که باید با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف شوند چون خطر خونریزی را افزایش می دهند. حتی برخی آنتی بیوتیک ها مانند اریترومایسین نیز می توانند باعث افزایش غلظت والپروات سدیم در خون شوند. بنابراین بسیار مهم است که بیمار فهرست کامل داروهای مصرفی خود شامل داروهای تجویزی مکمل ها و داروهای گیاهی را در اختیار پزشک قرار دهد تا از بروز تداخلات ناخواسته جلوگیری شود.

چه کسانی نباید از والپروات سدیم استفاده کنند

زنان باردار یا زنانی که قصد بارداری دارند

والپروات سدیم در دوران بارداری می تواند خطر ناهنجاری های مادرزادی مانند مشکلات مغزی و ستون فقرات جنین را افزایش دهد. به همین دلیل مصرف این دارو در زنان باردار باید بسیار محدود شود و در صورت امکان از داروهای جایگزین استفاده شود. قبل از مصرف مشاوره دقیق با پزشک ضروری است.

افراد دارای سابقه بیماری کبدی یا نارسایی کبدی

این دارو می تواند باعث آسیب کبدی شود یا وضعیت کبد را تشدید کند. بنابراین افرادی که سابقه بیماری یا نارسایی کبد دارند باید از مصرف والپروات سدیم خودداری کنند یا تحت نظر دقیق پزشک باشند تا عملکرد کبد مرتباً بررسی شود.

کودکان زیر ۲ سال

مصرف والپروات سدیم در کودکان خیلی کوچک به ویژه زیر ۲ سال به دلیل حساسیت بالای آنها به عوارض جانبی و خطر بروز مشکلات جدی باید با احتیاط و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.

افراد دارای اختلالات متابولیک خاص مانند اختلالات چرخه اوره

این دارو می تواند باعث افزایش آمونیاک خون شود که در افراد با اختلالات متابولیک مثل اختلال چرخه اوره بسیار خطرناک است. بنابراین این افراد نباید والپروات سدیم مصرف کنند.

افراد دارای حساسیت به اسید والپروئیک یا مشتقات آن

در صورت وجود حساسیت یا آلرژی به این دارو یا ترکیبات مشابه مصرف والپروات سدیم ممنوع است زیرا ممکن است باعث واکنش های شدید آلرژیک شود.

نکات مهم و هشدارها درباره والپروات سدیم

مصرف صحیح و ایمن این دارو مستلزم آگاهی از نکات مهم و رعایت هشدارها است

پایش آزمایشگاهی بررسی منظم عملکرد کبد شمارش سلول های خونی و سطح آمونیاک ضروری است.

در صورت بارداری فقط در موارد اضطراری با رضایت بیمار و با مصرف اسید فولیک بالا توصیه می شود.

مصرف همزمان با الکل توصیه نمی شود چون ممکن است اثرات آرام بخشی دارو را افزایش دهد.

قطع تدریجی هیچ گاه مصرف دارو را ناگهانی قطع نکنید.

نگهداری دارو در دمای اتاق و دور از رطوبت و نور مستقیم نگهداری شود.

پرسش های رایج درباره والپروات سدیم

آیا والپروات سدیم اعتیادآور است؟

خیر این دارو اعتیادآور نیست اما قطع ناگهانی آن می تواند عوارضی ایجاد کند.

چه مدت طول می کشد تا دارو اثر کند؟

معمولاً چند روز تا چند هفته طول می کشد تا اثرات کامل دارو ظاهر شود.

آیا می توانم در دوران بارداری از آن استفاده کنم؟

تنها در صورت ضرورت و با تجویز پزشک چرا که ممکن است به جنین آسیب برساند.

آیا می توان از این دارو برای کودکان استفاده کرد؟

بله اما دوز مصرفی باید به دقت بر اساس وزن و شرایط بالینی کودک تنظیم شود.

آیا باید رژیم غذایی خاصی در حین مصرف دارو رعایت کرد؟

خیر اما بهتر است از مصرف هم زمان با الکل یا غذاهای چرب پرهیز شود.

از اینکه با رسانه هورادی همراه بودید از شما متشکریم.