علائم کم کاری تیروئید در زنان و مردان چیست؟
علائم کم کاری تیروئید در زنان و مردان چیست؟
کم کاری تیروئید یکی از شایع ترین اختلالات هورمونی در سراسر دنیاست که در صورت عدم درمان می تواند منجر به مشکلات جدی متابولیکی روانی و قلبی شود. این اختلال زمانی رخ می دهد که غده تیروئید به مقدار کافی هورمون تولید نمی کند. شناخت زودهنگام علائم در زنان و مردان کلید پیشگیری از عوارض بلندمدت آن است.
کم کاری تیروئید چیست و چرا در زنان شایع تر است؟
تیروئید یک غده پروانه ای شکل کوچک در پایین گردن است که دو هورمون حیاتی تولید می کند T3 (تری یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین). این هورمون ها تنظیم کننده ی متابولیسم بدن ضربان قلب دمای بدن رشد سلولی و عملکرد مغز هستند. کم کاری تیروئید زمانی رخ می دهد که این غده نتواند به اندازه کافی هورمون تولید کند و بدن در حالت کندی متابولیسم قرار می گیرد.
مطالعات نشان می دهند زنان حدود ۵ تا ۸ برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می شوند به خصوص در دوران بارداری یائسگی یا پس از زایمان. تغییرات هورمونی در زنان سیستم ایمنی فعال تر و احتمال ابتلا به بیماری های خودایمنی مانند هاشیموتو (شایع ترین علت کم کاری تیروئید) دلایل اصلی این تفاوت هستند.
شایع ترین علائم کم کاری تیروئید در زنان که نباید نادیده گرفته شوند
علائم کم کاری تیروئید در زنان معمولاً به آرامی و طی ماه ها یا حتی سال ها ظاهر می شوند به طوری که بسیاری از بیماران آن را به عنوان بخشی از روند طبیعی افزایش سن استرس یا سبک زندگی پرمشغله تلقی می کنند. این روند تدریجی می تواند تشخیص را دشوار کند و موجب تأخیر در درمان شود. با این حال شناخت دقیق این نشانه ها می تواند مانع از بروز عوارض جدی تر در آینده شود.
خستگی مفرط و خواب آلودگی مداوم
یکی از شایع ترین شکایات زنان مبتلا به کم کاری تیروئید احساس خستگی عمیق و بی انرژی بودن در تمام طول روز است. این خستگی با استراحت یا خواب کافی برطرف نمی شود و اغلب با احساس سنگینی در بدن همراه است.
افسردگی اضطراب و نوسانات خلقی
هورمون های تیروئیدی مستقیماً بر تولید انتقال دهنده های عصبی مانند سروتونین اثر می گذارند. وقتی این هورمون ها کاهش می یابند فرد دچار افسردگی اضطراب تحریک پذیری یا بی ثباتی خلقی می شود. بسیاری از زنانی که دچار کم کاری تیروئید هستند ابتدا با داروهای ضدافسردگی درمان می شوند در حالی که علت اصلی عدم تعادل هورمونی است.
ریزش مو خشکی پوست و شکنندگی ناخن ها
تیروئید بر رشد و بازسازی سلول ها تأثیر دارد. در کم کاری تیروئید چرخه رشد مو مختل می شود و موها نازک و شکننده می شوند. پوست خشک و پوسته پوسته می شود و ناخن ها ترک خورده یا شکننده می شوند.
اختلالات قاعدگی مانند خون ریزی های سنگین یا قاعدگی نامنظم
هورمون های تیروئیدی با محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز ـ تخمدان ارتباط دارند. اختلال در این هورمون ها می تواند باعث طولانی شدن قاعدگی لکه بینی بین دو قاعدگی یا حتی توقف آن شود. در برخی زنان کم کاری تیروئید علت اصلی ناباروری است.
افزایش وزن بدون تغییر در رژیم غذایی
کند شدن متابولیسم باعث ذخیره بیشتر چربی در بدن می شود. این افزایش وزن معمولاً تدریجی اما مقاوم در برابر رژیم و ورزش است. اغلب زنان مبتلا گزارش می دهند که با وجود رعایت تغذیه وزن آن ها کاهش نمی یابد.
یبوست مزمن و نفخ
کم کاری تیروئید بر حرکت دستگاه گوارش تأثیر می گذارد. کاهش حرکات روده ای باعث تجمع مدفوع نفخ احساس پری و ناراحتی مزمن گوارشی می شود.
احساس سرمای مداوم حتی در هوای گرم
هورمون های تیروئیدی مسئول حفظ دمای بدن هستند. در نبود کافی آن ها بدن توانایی حفظ گرما را از دست می دهد. این افراد حتی در فصول گرم دست ها و پاهای سرد دارند و نسبت به سرما حساس ترند.
کاهش حافظه و تمرکز (مه مغزی)
یکی از شکایات رایج در زنان دچار کم کاری تیروئید احساس گیجی فراموشی یا ناتوانی در تمرکز است. این اختلال که به اصطلاح «مه مغزی» نامیده می شود می تواند روی کیفیت کار یادگیری و زندگی اجتماعی اثر بگذارد.
نکته مهم
بسیاری از این علائم ممکن است با بیماری های دیگر مانند افسردگی سندروم پیش از قاعدگی کم خونی یا حتی یائسگی زودرس اشتباه گرفته شوند. به همین دلیل بررسی عملکرد تیروئید در زنانی که این نشانه ها را دارند توصیه می شود. انجام یک آزمایش ساده خون برای بررسی سطح TSH و Free T4 می تواند تشخیص را قطعی کند.
علائم اختصاصی کم کاری تیروئید در مردان و تأثیر آن بر سلامت جنسی و عمومی
اگرچه آمارها نشان می دهند که کم کاری تیروئید در مردان نسبت به زنان شیوع کمتری دارد اما زمانی که این اختلال در آقایان بروز می کند اثرات آن بر سلامت عمومی کیفیت زندگی و به ویژه عملکرد جنسی بسیار قابل توجه و گاهی نادیده گرفته شده است. مردان معمولاً تمایل کمتری به بیان علائم خود دارند در نتیجه بیماری ممکن است تا مدت ها بدون تشخیص باقی بماند.
علائم در مردان گاه متفاوت یا پنهان تر از زنان است اما از نظر تأثیرگذاری می تواند گسترده تر و پیچیده تر باشد. برخی از علائم مهم عبارتند از
کاهش میل جنسی (Libido) و اختلال نعوظ
هورمون های تیروئیدی نقش مهمی در تنظیم محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز ـ بیضه دارند. کاهش آن ها باعث افت سطح تستوسترون کاهش میل جنسی و گاهی بروز اختلال در نعوظ می شود. این علامت از اولین نشانه هایی است که مردان متوجه آن می شوند ولی اغلب آن را به استرس یا بالا رفتن سن نسبت می دهند.
ضعف عضلانی و کاهش قدرت بدنی
یکی از شکایات رایج مردان دچار کم کاری تیروئید کاهش تدریجی قدرت عضلات احساس خالی شدن انرژی و ضعف هنگام ورزش یا فعالیت روزانه است. این وضعیت ممکن است با کاهش توده عضلانی نیز همراه باشد.
کاهش تعداد و کیفیت اسپرم ها (در صورت پیشرفته بودن بیماری)
در مراحل پیشرفته یا مزمن کم کاری تیروئید می تواند کیفیت اسپرم ها را از نظر تحرک شکل و تعداد کاهش دهد. این موضوع به ویژه در مردانی که قصد فرزندآوری دارند اهمیت زیادی پیدا می کند و ممکن است دلیل ناباروری پنهان باشد.
افزایش وزن ناگهانی و بدون علت مشخص
در غیاب پرخوری یا تغییرات رژیم غذایی افزایش وزن در مردان می تواند نشانه هشداردهنده ای از کند شدن متابولیسم ناشی از کم کاری تیروئید باشد. این افزایش اغلب با چربی شکمی و احساس پف کردگی همراه است.
افسردگی خستگی و تحریک پذیری
هورمون های تیروئیدی اثر مستقیمی بر خلق وخو دارند. مردان ممکن است دچار افسردگی بی حوصلگی اضطراب زود عصبی شدن یا کاهش انگیزه شوند. این علائم اغلب با خستگی مداوم و کاهش بهره وری در کار و زندگی شخصی همراه است.
پوست خشک سرد و رنگ پریده
تیروئید کم کار باعث کاهش جریان خون پوست می شود. در نتیجه پوست آقایان خشک زبر و رنگ پریده می شود و ممکن است نسبت به سرما حساسیت بیشتری نشان دهند.
مشکلات حافظه و عدم تمرکز
اختلال در تمرکز فراموشی موقت کندی تفکر و احساس سنگینی ذهن (اصطلاحاً «مه مغزی») در مردان مبتلا دیده می شود. این علائم می توانند بر کارهای روزمره روابط اجتماعی و اعتماد به نفس اثر منفی بگذارند.
درمان به موقع کلید بازگشت به عملکرد طبیعی
نکته مهم در مورد کم کاری تیروئید در مردان این است که با تشخیص زودهنگام و مصرف داروی مناسب مانند لووتیروکسین علائم به تدریج کنترل شده و عملکرد طبیعی بدن بازمی گردد. در اغلب موارد پس از چند هفته تا چند ماه درمان مداوم بهبود در میل جنسی وضعیت روانی و انرژی عمومی کاملاً محسوس خواهد بود.
با این حال تنظیم دوز دارو باید تحت نظارت پزشک و بر اساس نتایج آزمایش های دوره ای انجام شود. همچنین توصیه می شود مردان مبتلا به این بیماری برای بررسی وضعیت باروری تست سطح تستوسترون و کیفیت اسپرم نیز انجام دهند به ویژه اگر قصد پدر شدن دارند.
تفاوت علائم کم کاری تیروئید خفیف با نوع شدید آن در بدن
کم کاری تیروئید بسته به شدت اختلال عملکرد غده در دو سطح اصلی طبقه بندی می شود ساب کلینیکال (پنهان) و کلینیکال (آشکار یا شدید). تفاوت این دو مرحله هم در نتایج آزمایشگاهی است و هم در شدت بروز علائم در فرد.
کم کاری تیروئید ساب کلینیکال (Subclinical Hypothyroidism)
در این مرحله تنها هورمون TSH افزایش پیدا می کند (معمولاً بین ۴.۵ تا ۱۰ mIU/L) ولی سطح هورمون T4 آزاد (Free T4) هنوز در محدوده نرمال قرار دارد. این بدان معناست که بدن سعی می کند با افزایش تحریک تیروئید کمبود هورمون را جبران کند.
بیمار در این مرحله ممکن است علائم مشخصی نداشته باشد یا فقط نشانه هایی خفیف و مبهم مانند موارد زیر را تجربه کند
خستگی زودرس
افزایش خفیف وزن
مه مغزی و کندی ذهن
احساس سرما یا کاهش تحمل سرمای هوا
کاهش انگیزه و تمرکز
بسیاری از افراد در این مرحله اصلاً متوجه بیماری خود نمی شوند و تنها با انجام آزمایش خون دوره ای موضوع مشخص می شود. درمان این مرحله به عواملی مثل سن علائم بالینی سابقه بیماری قلبی یا بارداری بستگی دارد. در برخی موارد تنها پایش منظم کافی است.
کم کاری تیروئید کلینیکال (Clinical Hypothyroidism)
در نوع آشکار یا شدید نه تنها سطح TSH به طور قابل توجهی بالا می رود (اغلب بیش از ۱۰ mIU/L) بلکه سطح T4 آزاد نیز کاهش می یابد. در این حالت بدن دیگر قادر به جبران کمبود هورمون نیست و علائم کم کاری کاملاً محسوس و ناتوان کننده می شوند. علائم شایع در این مرحله شامل
افسردگی شدید و بی انرژی بودن مفرط
یبوست مزمن و نفخ شکمی
افزایش وزن چشمگیر بدون تغییر در سبک زندگی
اختلالات قاعدگی یا قطع کامل آن در زنان
تورم صورت پلک ها یا پاها (به ویژه صبح ها)
کند شدن ضربان قلب و سرمازدگی دائمی
صدای خشن یا پف کرده شدن زبان
در صورت عدم درمان کم کاری شدید تیروئید می تواند منجر به یک وضعیت نادر ولی بسیار خطرناک به نام کمای میکسدم (Myxedema Coma) شود. این عارضه تهدیدکننده حیات بوده و با کاهش شدید سطح هوشیاری افت دمای بدن کاهش ضربان قلب و در نهایت بیهوشی همراه است. میکسدم اغلب در افراد سالمند یا کسانی که درمان را قطع کرده اند مشاهده می شود و نیاز به بستری فوری در بخش مراقبت های ویژه دارد.
چرا تشخیص به موقع حیاتی است؟
از آنجا که کم کاری تیروئید به آرامی پیشرفت می کند تشخیص و درمان زودهنگام به ویژه در مرحله ساب کلینیکال می تواند از ورود به مرحله شدید و عوارض آن جلوگیری کند. با یک آزمایش ساده خون و مشاوره با متخصص غدد می توان بیماری را در مراحل اولیه مهار و کیفیت زندگی فرد را حفظ کرد.
نقش هورمون های تیروئیدی در تنظیم متابولیسم و چرا اختلال آن مشکل ساز است؟
هورمون های T3 (تری یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین) که توسط غده تیروئید ترشح می شوند از مهم ترین هورمون های بدن هستند که تقریباً بر تمام ارگان ها و فرآیندهای فیزیولوژیک تأثیر می گذارند. این هورمون ها با ورود به سلول ها ژن های خاصی را فعال می کنند که وظیفه تنظیم انرژی سوخت وساز و حتی عملکرد روانی را برعهده دارند. کاهش یا نبود این هورمون ها عملکرد طبیعی بدن را به طور گسترده مختل می کند و علائم متعددی را به وجود می آورد. به همین دلیل کم کاری تیروئید را یک اختلال سیستمیک می دانند نه فقط یک مشکل موضعی غده ای.
در ادامه مهم ترین حوزه هایی که تحت تأثیر T3 و T4 هستند را بررسی می کنیم
متابولیسم پایه (Basal Metabolic Rate – BMR)
هورمون های تیروئیدی نقش کلیدی در کنترل نرخ متابولیسم پایه دارند یعنی میزان انرژی که بدن حتی در حالت استراحت برای حفظ عملکرد حیاتی مصرف می کند. در کم کاری تیروئید
سوخت وساز کند می شود به طوری که بدن کالری کمتری می سوزاند.
همین کاهش مصرف انرژی منجر به افزایش وزن ناخواسته و خستگی مداوم می شود.
فعالیت سلول ها کاهش می یابد و بدن وارد یک حالت «ذخیره انرژی» می شود.
عملکرد قلبی
هورمون های تیروئیدی مستقیماً روی عضله قلب عروق خونی و فشار خون اثر می گذارند. در کم کاری تیروئید
ضربان قلب کندتر از حد طبیعی می شود (برادی کاردی).
بیمار ممکن است دچار تنگی نفس سرگیجه سردی اندام ها یا خستگی هنگام فعالیت شود.
در صورت پیشرفت بیماری افزایش کلسترول خون نیز رخ می دهد که می تواند خطر بیماری های قلبی را بالا ببرد.
تنظیم دمای بدن
یکی از وظایف اصلی T3 و T4 کمک به تولید گرمای داخلی بدن از طریق تحریک متابولیسم سلولی است. در صورت کم کاری تیروئید
بیمار احساس سرما می کند حتی زمانی که در محیط گرم قرار دارد.
دست ها و پاها اغلب سرد هستند.
این اختلال در تولید گرما می تواند به کاهش دمای مرکزی بدن نیز منجر شود.
عملکرد گوارش
هورمون های تیروئیدی حرکات لوله گوارش را تحریک می کنند. کاهش آن ها باعث
کاهش حرکات دودی روده ها (پرستالسیس) می شود.
در نتیجه بیمار دچار یبوست مزمن نفخ شکمی و احساس سنگینی گوارشی می شود.
در موارد شدید می تواند منجر به فلج جزئی دستگاه گوارش شود که نیاز به درمان فوری دارد.
خلق وخو و عملکرد مغز
هورمون های تیروئیدی در مغز با تنظیم سطح انتقال دهنده های عصبی مانند سروتونین و دوپامین تعامل دارند. وقتی این هورمون ها کاهش می یابند
سروتونین کمتر تولید می شود که منجر به افسردگی بی انگیزگی اضطراب یا تحریک پذیری می شود.
بسیاری از بیماران از مه مغزی کاهش تمرکز کندی در تصمیم گیری یا فراموشی مکرر شکایت دارند.
در نوجوانان و کودکان کم کاری تیروئید می تواند بر رشد مغزی و یادگیری تأثیر منفی بگذارد.
چرا کم کاری تیروئید یک بیماری فراتر از تیروئید است؟
تأثیر گسترده هورمون های تیروئیدی بر تمام ارگان های بدن نشان می دهد که کم کاری تیروئید فقط یک بیماری موضعی نیست بلکه اختلالی است که سیستم بدن را از نظر فیزیکی روانی و متابولیکی دچار ناهماهنگی می کند. بنابراین تشخیص به موقع و درمان پایدار نه تنها به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می کند بلکه از عوارض گسترده و پرهزینه ی بلندمدت پیشگیری خواهد کرد.
چه آزمایش هایی برای تشخیص کم کاری تیروئید لازم است؟ بررسی TSH و T4
تشخیص کم کاری تیروئید با اتکا به آزمایش های خون ساده ولی بسیار دقیق انجام می شود. این آزمایش ها به پزشک کمک می کنند تا شدت اختلال عملکرد غده تیروئید علت زمینه ای آن و نیاز به درمان دارویی را مشخص کند. برخلاف بسیاری از بیماری ها که تشخیص آن ها به معاینه های پیچیده نیاز دارد بررسی تیروئید معمولاً با چند شاخص خونی و در صورت نیاز تصویر برداری انجام می شود.
در ادامه مهم ترین تست های تشخیصی کم کاری تیروئید را مرور می کنیم
آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید)
این آزمایش مهم ترین و حساس ترین شاخص تشخیص کم کاری تیروئید است. هورمون TSH از هیپوفیز ترشح می شود تا غده تیروئید را برای تولید T3 و T4 تحریک کند. زمانی که سطح هورمون های تیروئیدی کاهش یابد هیپوفیز با افزایش ترشح TSH تلاش می کند جبران کند.
محدوده نرمال TSH معمولاً بین ۰.۴ تا ۴.۵ mIU/L است. در کم کاری تیروئید سطح TSH اغلب بیش از ۴.۵ mIU/L می شود. در نوع شدید این عدد ممکن است به بیش از ۱۰ یا حتی ۲۰ mIU/L برسد. افزایش TSH نخستین علامت آزمایشگاهی برای شروع بررسی بیشتر است.
Free T4 (هورمون تیروکسین آزاد)
این آزمایش سطح واقعی هورمون T4 فعال در خون را اندازه گیری می کند. در مراحل اولیه یا ساب کلینیکال سطح Free T4 ممکن است هنوز در محدوده طبیعی باشد.
اما در کم کاری آشکار (کلینیکال) Free T4 کاهش می یابد و نشان دهنده ناتوانی تیروئید در تولید هورمون کافی است. Free T4 به همراه TSH تصویر کامل تری از وضعیت تیروئید ارائه می دهد و به تعیین شدت بیماری کمک می کند.
آنتی بادی ضد تیروئید (TPOAb)
در بسیاری از موارد کم کاری تیروئید ناشی از بیماری خودایمنی هاشیموتو است شرایطی که در آن سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می کند. وجود آنتی بادی های ضد پراکسیداز تیروئید (TPOAb) در خون به معنی احتمال بالای هاشیموتو است.
این آزمایش زمانی توصیه می شود که پزشک به یک زمینه خودایمنی مشکوک باشد یا در بیمار سابقه خانوادگی اختلالات تیروئید وجود داشته باشد. تشخیص هاشیموتو به انتخاب نوع درمان و پیش بینی پیشرفت بیماری کمک می کند.
سونوگرافی تیروئید
اگر در معاینه فیزیکی غده تیروئید بزرگ یا نامنظم لمس شود یا بیمار دچار درد گره یا تورم گردن باشد پزشک ممکن است درخواست سونوگرافی دهد. این روش بدون درد و غیرتهاجمی است.
می تواند وجود ندول (گره) کیست یا التهاب بافتی را نشان دهد. در صورت تشخیص گره مشکوک ممکن است بیوپسی با سوزن ظریف (FNA) نیز انجام شود.
بررسی های دوره ای و پایش درمان
پس از تشخیص و شروع درمان با لووتیروکسین یا سایر داروها پایش مداوم وضعیت هورمونی برای تنظیم دوز دارو بسیار مهم است.
معمولاً پزشک ۶ تا ۱۲ هفته پس از شروع درمان آزمایش TSH و Free T4 را تکرار می کند.
در صورت پایدار شدن وضعیت بیمار فواصل بررسی می تواند به هر ۶ تا ۱۲ ماه افزایش یابد.
خانم های باردار یا افرادی که داروهای خاصی مصرف می کنند ممکن است به بررسی های مکررتر نیاز داشته باشند.
تنظیم دقیق دوز دارو بر اساس این تست ها از بروز عوارض جانبی مثل کم کاری یا پرکاری ناشی از مصرف بیش از حد جلوگیری می کند.
روش های درمان کم کاری تیروئید با داروهای هورمونی و دوز مناسب آن ها
درمان اصلی و خط اول برای کم کاری تیروئید تجویز داروی لووتیروکسین سدیم (Levothyroxine Sodium) است ترکیبی مصنوعی که عملکرد هورمون طبیعی T4 را در بدن تقلید می کند. هدف از درمان جایگزینی هورمون های تیروئیدی کاهش یافته و بازگرداندن عملکرد طبیعی متابولیکی بدن است.
این دارو یکی از رایج ترین داروهای تجویزی در دنیا محسوب می شود و در صورت مصرف صحیح و پیگیری منظم به خوبی قابل کنترل است.
نحوه مصرف صحیح لووتیروکسین چرا زمان و شرایط مصرف اهمیت دارد؟
لووتیروکسین باید با دقت مصرف شود تا جذب آن در روده به خوبی انجام شود و اثربخشی دارو به حداکثر برسد. نکات مهم در مصرف این دارو عبارتند از
مصرف صبحگاهی ناشتا دارو باید هر روز صبح با معده خالی و حداقل ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیش از صبحانه مصرف شود تا مانعی برای جذب آن در روده وجود نداشته باشد.
پرهیز از مصرف همزمان با برخی مواد
مصرف همزمان با کلسیم آهن مکمل منیزیم سوکرالفات داروهای ضداسید و غذاهای پرفیبر می تواند جذب لووتیروکسین را کاهش دهد.
باید حداقل ۴ ساعت فاصله بین مصرف این ترکیبات با لووتیروکسین رعایت شود.
مصرف با آب ساده دارو باید فقط با آب خورده شود و از مصرف آن با چای قهوه یا آب میوه خودداری شود.
ثبات در ساعت مصرف روزانه در یک ساعت مشخص و ثابت مصرف شود تا سطح هورمون در خون پایدار باقی بماند.
دوز معمول دارو و نحوه تنظیم آن
مقدار لووتیروکسین مورد نیاز برای هر فرد بسته به سن وزن شدت بیماری وضعیت قلبی و پاسخ به درمان متفاوت است.
دوز اولیه برای بیشتر بزرگسالان بین ۵۰ تا ۱۰۰ میکروگرم در روز است.
در افراد مسن یا مبتلایان به بیماری های قلبی دوز پایین تر (مثلاً ۲۵ میکروگرم) شروع می شود تا بدن به آرامی به دارو عادت کند.
در کودکان زنان باردار یا افرادی با سابقه جراحی تیروئید نیاز به تنظیمات خاص وجود دارد.
تنظیم دوز فقط با نظارت پزشک و بر اساس آزمایش های دوره ای TSH و Free T4 انجام می شود.
داروهایی که با لووتیروکسین تداخل دارند و باید مراقب آن ها بود
برخی داروها و مکمل ها می توانند در جذب یا اثربخشی لووتیروکسین اختلال ایجاد کنند. مهم ترین موارد عبارتند از
آمیودارون دارویی ضدآریتمی که حاوی ید زیاد است و می تواند باعث اختلال در عملکرد تیروئید شود (هم کم کاری و هم پرکاری).
لیتیوم داروی رایج در درمان اختلالات دوقطبی که ممکن است تولید هورمون های تیروئیدی را مهار کند.
مکمل های آهن یا کلسیم سوکرالفات رزین های تبادل یونی (مثل کلستیپول یا کلستیرامین) همه این ها با جذب لووتیروکسین در دستگاه گوارش تداخل دارند.
پزشک باید از تمام داروها و مکمل هایی که بیمار مصرف می کند آگاه باشد تا بر اساس آن دوز لووتیروکسین را تنظیم کند.
اهمیت پیگیری درمان و ارزیابی منظم هورمون ها
درمان کم کاری تیروئید با لووتیروکسین یک فرآیند پیوسته و بلندمدت است نه درمان کوتاه مدت. برای حفظ تعادل هورمونی و پیشگیری از کم کاری یا پرکاری ناشی از دوز نامناسب انجام آزمایش های زیر ضروری است
اندازه گیری سطح TSH و Free T4 هر ۶ تا ۸ هفته پس از شروع درمان یا تغییر دوز.
پس از تثبیت دوز مناسب بررسی مجدد هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار.
در دوران بارداری تغییر وزن شدید یا ابتلا به بیماری جدید نیاز به تنظیم دوز مجدد وجود دارد.
نکته مهم
در بسیاری از بیماران به ویژه در مراحل اولیه شروع درمان به موقع با دوز مناسب می تواند علائم مانند خستگی افزایش وزن افسردگی یا مه مغزی را به مرور کاهش دهد. بسیاری از بیماران در طی ۴ تا ۶ هفته اول مصرف دارو بهبودی ملموس را تجربه می کنند.
رژیم غذایی و سبک زندگی مناسب برای بیماران کم کاری تیروئید
در کنار درمان دارویی با لووتیروکسین تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی می تواند نقش چشمگیری در بهبود علائم و بهینه سازی عملکرد غده تیروئید داشته باشد. برخلاف تصور رایج درمان کم کاری تیروئید تنها به مصرف دارو محدود نمی شود. بسیاری از بیماران با اصلاح تغذیه کاهش استرس و افزایش فعالیت بدنی می توانند پاسخ درمانی بهتری دریافت کنند و کیفیت زندگی خود را ارتقاء دهند.
در این بخش به مهم ترین توصیه های تغذیه ای و سبک زندگی برای مدیریت بهتر بیماری می پردازیم
مصرف کافی ید فقط در صورت عدم وجود بیماری خودایمنی
ید ماده معدنی ضروری برای ساخت هورمون های تیروئیدی است. کمبود آن می تواند باعث کم کاری تیروئید شود. با این حال در مواردی مانند بیماری هاشیموتو مصرف بیش از حد ید ممکن است آسیب زننده باشد و تحریک ایمنی را افزایش دهد.
منابع خوب ید عبارتند از
ماهی های آب شور مانند سالمون و تن
میگو و سایر غذاهای دریایی
تخم مرغ (به ویژه زرده)
لبنیات مانند شیر و ماست
نمک یددار (در حد متعادل)
توجه در صورت ابتلا به تیروئیدیت خودایمنی یا سطح بالای آنتی بادی های TPO مصرف ید باید تحت نظر پزشک انجام شود.
مصرف مواد غذایی غنی از سلنیوم برای پشتیبانی از عملکرد تیروئید
سلنیوم یک ماده معدنی کلیدی برای تبدیل هورمون T4 به T3 در کبد و کلیه است. کمبود آن می تواند در عملکرد تیروئید اختلال ایجاد کند و سیستم ایمنی را تضعیف کند.
منابع غذایی غنی از سلنیوم
آجیل برزیلی (فقط یک تا دو عدد در روز کافی است)
قارچ به ویژه قارچ شیتاکه
تخم آفتابگردان
گوشت بوقلمون و مرغ ارگانیک
برنج قهوه ای و تخم مرغ
مصرف متعادل سلنیوم به ویژه در افراد مبتلا به هاشیموتو می تواند التهاب غده را کاهش دهد.
پرهیز از مصرف زیاد گواتروژن ها (غذاهای مهارکننده عملکرد تیروئید)
گواتروژن ها ترکیباتی هستند که می توانند جذب ید را در تیروئید مختل کنند و به مرور زمان بر تولید هورمون ها اثر بگذارند. این اثر معمولاً در مصرف خام و زیاد این خوراکی ها اتفاق می افتد.
خوراکی های گواتروژن شامل
کلم بروکلی گل کلم کلم سفید و بنفش
شلغم ترب کلم قمری
سویا و فرآورده های آن مانند شیر سویا و توفو
راهکار این سبزیجات را پخته مصرف کنید تا ترکیبات گواتروژن غیرفعال شوند. مصرف معمولی آن ها در حالت پخته مشکلی برای اغلب بیماران ایجاد نمی کند.
نوشیدن آب کافی و فعالیت بدنی منظم برای کمک به متابولیسم
در کم کاری تیروئید متابولیسم پایه کاهش می یابد و همین مسئله باعث افزایش وزن تجمع سموم و احساس خستگی می شود. مصرف آب کافی و فعالیت منظم بدنی به تنظیم متابولیسم کمک می کند
نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز
ورزش منظم مانند پیاده روی یوگا یا شنا (حداقل ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در روز)
تمرینات مقاومتی برای حفظ توده عضلانی
ورزش نه تنها متابولیسم را فعال نگه می دارد بلکه در بهبود خلق وخو و کیفیت خواب نیز مؤثر است.
کاهش استرس یکی از مهم ترین گام ها در درمان پایدار
استرس مزمن با افزایش سطح کورتیزول می تواند عملکرد تیروئید را مهار کند و درمان دارویی را کمتر مؤثر سازد. تکنیک های کاهش استرس باید بخشی از سبک زندگی بیماران باشد.
توصیه های مفید
مدیتیشن یا تنفس عمیق به صورت روزانه
یوگا یا تای چی برای آرام سازی ذهن و بدن
نوشتن در ژورنال یا کتاب درمانی برای تخلیه ذهن
خواب کافی و تنظیم ساعت خواب ـ بیداری (حداقل ۷ تا ۸ ساعت در شبانه روز)
پرهیز از رژیم های غذایی بسیار کم کالری
رژیم های غذایی محدودکننده و بسیار کم کالری (کمتر از ۱۲۰۰ کیلوکالری در روز) ممکن است بدن را در وضعیت «حالت گرسنگی» قرار دهد و ترشح TSH را مختل کند. این شرایط نه تنها باعث کند شدن متابولیسم می شود بلکه ممکن است درمان دارویی را نیز بی اثر کند.
راهکار بهتر دنبال کردن رژیم های متعادل تحت نظر متخصص تغذیه که با شرایط تیروئیدی تنظیم شده باشند.
درمان فقط با دارو کامل نمی شود
اگرچه لووتیروکسین ستون اصلی درمان کم کاری تیروئید است اما نقش تغذیه خواب استرس و سبک زندگی سالم را نباید نادیده گرفت. ترکیب درمان دارویی با رویکردهای مکمل تغذیه ای و ذهنی می تواند باعث شود تا بیمار زودتر به وضعیت پایدار و متعادل بازگردد.
چرا شناسایی زودهنگام علائم کم کاری تیروئید اهمیت زیادی دارد؟
کم کاری تیروئید اگرچه بیماری قابل درمانی است اما شناسایی زودهنگام و پیگیری مداوم آن تفاوت زیادی در کیفیت زندگی ایجاد می کند. توجه به علائم هشداردهنده در زنان و مردان انجام آزمایش های دوره ای و مصرف منظم دارو سه پایه ی اصلی کنترل این بیماری هستند. درمان زودهنگام می تواند از بروز مشکلات جدی در متابولیسم روان باروری و قلب جلوگیری کند.