قطعنامه 1696 شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران (2006)

قطعنامهٔ 1696 شورای امنیت سازمان ملل متحد در تاریخ 31 ژوئیه 2006 (9 مرداد 1385) تصویب شد. این قطعنامه نخستین اقدام رسمی شورای امنیت علیه ایران در موضوع برنامه هسته ای بود و با محوریت الزام ایران به توقف فعالیت های غنی سازی اورانیوم صادر شد. این قطعنامه آغازگر مجموعه ای از فشارهای دیپلماتیک و تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران بود که در سال های بعد شدت بیشتری گرفت.

پیش زمینه تصویب قطعنامه 1696 شورای امنیت

پس از افشای بخش هایی از فعالیت های هسته ای ایران در سال های 2002 و 2003 موضوع هسته ای ایران به یکی از مهم ترین پرونده های بین المللی تبدیل شد. آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش های خود به وجود برخی فعالیت های اعلام نشده اشاره کرد و این موضوع نگرانی کشور های غربی را برانگیخت.

تا سال 2006 مذاکرات ایران با کشورهای اروپایی (آلمان فرانسه و بریتانیا – موسوم به سه کشور اروپایی یا E3) به نتیجه نرسید. در نهایت آمریکا بریتانیا و فرانسه با حمایت آلمان و روسیه موضوع ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دادند.

محتوای قطعنامه 1696 شورای امنیت سازمان ملل

قطعنامه 1696 چند نکته اساسی را مطرح کرد

الزام ایران به تعلیق فوری فعالیت های غنی سازی و بازفرآوری اورانیوم
اعلام نگرانی شورای امنیت نسبت به احتمال نظامی بودن برنامه هسته ای ایران
تعیین مهلت یک ماهه (تا 31 اوت 2006) برای اجرای تعهدات
تهدید به اعمال تحریم های بین المللی در صورت عدم همکاری ایران

این قطعنامه با استناد به فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد تصویب شد. هرچند در متن اولیه اشاره مستقیمی به تحریم فوری وجود نداشت اما زمینه برای اقدامات بعدی علیه ایران را فراهم کرد.

روند تصویب قطعنامه 1696

در شورای امنیت قطعنامه 1696 با 14 رأی موافق و یک رأی مخالف (قطر) تصویب شد.

موافقان آمریکا بریتانیا فرانسه روسیه چین و دیگر اعضای غیر دائم.
مخالف قطر (که روابط نزدیکی با ایران داشت و با برخورد سخت گیرانه مخالف بود).

این اجماع گسترده نشان داد که موضوع هسته ای ایران برای قدرت های بزرگ جهان یک نگرانی مشترک محسوب می شود.

واکنش ایران به قطعنامه 1696 شورای امنیت

ایران قطعنامه را غیرقانونی و غیرمنصفانه خواند. مقامات جمهوری اسلامی تأکید کردند که غنی سازی اورانیوم حق قانونی ایران ذیل معاهده NPT (پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای) است. ایران اعلام کرد که

فعالیت های هسته ای اش صلح آمیز است.
شورای امنیت تحت فشار سیاسی آمریکا و برخی کشورها قرار گرفته است.
تعلیق غنی سازی اقدامی غیرقابل قبول است.

در نتیجه ایران از اجرای مفاد قطعنامه خودداری کرد.

نقش قدرت های بزرگ در تصویب قطعنامه 1696

آمریکا اصلی ترین محرک صدور قطعنامه با هدف توقف کامل توانمندی هسته ای ایران.
اروپا (بریتانیا فرانسه آلمان) ابتدا به دنبال مذاکره بودند اما پس از شکست گفت وگوها به سمت اقدام شورای امنیت متمایل شدند.
روسیه و چین با وجود روابط اقتصادی و سیاسی با ایران در نهایت با لحنی ملایم تر اما موافق قطعنامه رأی دادند تا از انزوای کامل در شورای امنیت جلوگیری کنند.

تأثیر قطعنامه 1696 بر برنامه هسته ای ایران

قطعنامه 1696 نه تنها فعالیت های ایران را متوقف نکرد بلکه باعث شد ایران با شدت بیشتری غنی سازی اورانیوم را ادامه دهد. دولت وقت ایران (به ریاست محمود احمدی نژاد) اعلام کرد که تحت فشار خارجی عقب نشینی نخواهد کرد. این تقابل مستقیم زمینه را برای صدور قطعنامه های بعدی (1737 1747 1803 و…) فراهم کرد که شامل تحریم های اقتصادی و نظامی گسترده تری شدند.

ارتباط قطعنامه 1696 با تحریم های بعدی شورای امنیت

قطعنامه 1696 به نوعی مقدمه تحریم ها بود. پس از آن با توجه به عدم اجرای تعهدات توسط ایران شورای امنیت قطعنامه های جدیدی تصویب کرد که تحریم های مالی تسلیحاتی و اقتصادی علیه ایران اعمال شد.

قطعنامه 1737 (2006) آغاز تحریم های رسمی.
قطعنامه 1747 (2007) گسترش تحریم ها.
قطعنامه 1803 (2008) محدودیت های بیشتر اقتصادی و مالی.
قطعنامه 1929 (2010) شدیدترین تحریم ها علیه ایران.

موضع کشورهای مخالف قطعنامه 1696

تنها قطر به قطعنامه رأی منفی داد. این کشور معتقد بود که اقدامات سخت گیرانه می تواند منطقه خاورمیانه را بی ثبات تر کند. برخی کشورهای غیرمتعهد نیز از بیرون شورای امنیت مواضعی مشابه اتخاذ کردند و اعلام کردند که ایران حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای را دارد.

اهمیت حقوقی قطعنامه 1696

از منظر حقوق بین الملل تصویب قطعنامه ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل به معنای آن است که

موضوع امنیت جهانی محسوب می شود.
عدم اجرای مفاد می تواند به اقدامات اجباری (تحریم یا حتی اقدام نظامی) منجر شود.

هرچند در این قطعنامه به اقدام نظامی اشاره مستقیمی نشده بود اما از نظر سیاسی پیام روشنی به ایران ارسال کرد.

تحلیل و پیامدهای سیاسی قطعنامه 1696

این قطعنامه آغازگر بحران عمیق دیپلماتیک میان ایران و شورای امنیت شد.
موجب شکل گیری دو جبهه شد قدرت های بزرگ و متحدانشان در برابر ایران و برخی کشورهای غیرمتعهد.
فشارهای بین المللی به مرور باعث شد که پرونده ایران به یکی از طولانی ترین و پرچالش ترین پرونده های شورای امنیت تبدیل شود.

قطعنامه 1696 شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران (2006)

قطعنامه 1696 شورای امنیت سازمان ملل نخستین گام رسمی جامعه جهانی برای محدود کردن فعالیت های هسته ای ایران بود. اگرچه ایران این قطعنامه را غیرقانونی دانست و به آن تن نداد اما این تصمیم نقطه شروع زنجیره ای از تحریم ها و فشارهای بین المللی شد که تا سال ها بر اقتصاد و سیاست ایران تأثیر گذاشت.

این قطعنامه نشان داد که موضوع هسته ای ایران از یک بحث فنی به یک بحران امنیتی بین المللی تبدیل شده است.

متن کامل قطعنامه ۱۶۹۶ شورای امنيت درباره ایران

قطعنامه 1696 (2006) شورای امنیت سازمان ملل متحد

تصویب شده در نشست 5500 شورای امنیت در تاریخ 31 ژوئیه 2006 (9 مرداد 1385)

شورای امنیت

با تأکید دوباره بر تعهد قوی خود به پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) و یادآوری اینکه همه دولت های عضو این پیمان بدون تبعیض دارای حق انکارناپذیر برای تحقیق تولید و استفاده از انرژی هسته ای برای مقاصد صلح آمیز هستند و همچنین با تأکید دوباره بر اهمیت پایبندی کامل به تمام تعهدات مندرج در NPT و توافقنامه های پادمان با آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA)

با یادآوری مفاد مربوطه اساسنامه آژانس و توافق های پادمان آژانس و تأکید دوباره بر اهمیت اجرای مؤثر این تعهدات از سوی دولت ها

با یادآوری قطعنامه شورای حکام آژانس مورخ 4 فوریه 2006 و گزارش های مدیرکل آژانس در تاریخ های 27 فوریه 28 آوریل و 8 ژوئن 2006 درباره جمهوری اسلامی ایران

با ابراز نگرانی از نیت های برنامه هسته ای ایران از جمله تصمیم اخیر این کشور مبنی بر توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و از این بابت که آژانس قادر به شفاف سازی کامل مسائل باقی مانده در خصوص برنامه هسته ای ایران نشده است

با تأکید دوباره بر اینکه مذاکراتی که با حسن نیت و بر اساس اقدامات متقابل مؤثر انجام شوند می توانند به حل مسائل باقی مانده کمک کنند و ماهیت صرفاً صلح آمیز برنامه هسته ای ایران را تضمین نمایند

با تأکید بر اهمیت دستیابی به یک راه حل دیپلماتیک که اعتماد متقابل را تقویت کرده و با مفاد NPT سازگار باشد

با ابراز قصد خود مبنی بر اتخاذ اقدامات بیشتر طبق ماده 41 فصل هفتم منشور ملل متحد در صورت خودداری ایران از اجرای گام های مقرر در این قطعنامه

با عمل بر اساس ماده 40 فصل هفتم منشور ملل متحد

تصمیم می گیرد که

1. خواستار آن است که جمهوری اسلامی ایران تمامی فعالیت های مرتبط با غنی سازی و بازفرآوری اورانیوم از جمله فعالیت های تحقیق و توسعه را به طور کامل تعلیق کند این اقدام باید توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود.

2. مقرر می دارد در صورتی که جمهوری اسلامی ایران این فعالیت ها را تا تاریخ 31 اوت 2006 متوقف نکند شورای امنیت مگر آنکه تصمیم دیگری بگیرد اقدامات مناسب را طبق ماده 41 فصل هفتم منشور ملل متحد اتخاذ خواهد کرد.

3. از ایران می خواهد که به طور کامل با آژانس همکاری کرده و بدون تأخیر بیشتر اقدامات خواسته شده در قطعنامه شورای حکام آژانس مورخ 4 فوریه 2006 را اجرا کند و گام هایی بردارد که امکان شفاف سازی همه مسائل باقی مانده برای آژانس فراهم شود.

4. از همه کشورها می خواهد در چارچوب قوانین ملی و تعهدات چندجانبه خود در انتقال همه اقلام مواد کالاها و فناوری هایی که می توانند به فعالیت های مرتبط با غنی سازی یا بازفرآوری در ایران کمک کنند یا در توسعه سامانه های پرتاب سلاح هسته ای نقش داشته باشند دقت و خویشتنداری به خرج دهند و از انتقال آنها به ایران جلوگیری کنند مگر اینکه این انتقال توسط مراجع صلاحیت دار ملی و صرفاً برای مقاصد صلح آمیز مجاز شناخته شده باشد.

5. ایران و طرف های مربوطه را تشویق می کند تا وارد مذاکراتی شوند که به یک راه حل جامع و بلندمدت منجر شود راه حلی که پیمان NPT را به عنوان پایه عدم اشاعه هسته ای حفظ و تقویت نماید.

6. از مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درخواست می کند تا حداکثر تا تاریخ 31 اوت 2006 و سپس در صورت لزوم گزارش دهد که آیا ایران مفاد بند 1 بالا را اجرا کرده است یا خیر و شورای امنیت را فوراً از هرگونه تحول مرتبط آگاه سازد.

7. تصمیم می گیرد موضوع را همچنان در دستور کار خود نگه دارد.

لیست تحریم های ایران بعد از فعال شدن مکانیسم ماشه