کاهش بارش پاییز 1404 در ایران چرا باران نبارید؟
در پاییز 1404 بارش های ایران به پایین ترین سطح خود در دهه های اخیر رسید. داده های سازمان هواشناسی نشان می دهد میانگین بارش کشور در این فصل حدود 60 درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است. این کاهش کم سابقه پیامدهایی از کمبود آب شرب در کلان شهرها تا تهدید امنیت غذایی و زیست محیطی ایجاد کرده است. اما پرسش اصلی این است چرا باران نبارید؟ آیا عوامل اقلیمی مقصرند یا نقش انسان و سیاست های منطقه ای هم دخیل بوده است؟ کاهش بارش پاییز 1404 در ایران چرا باران نبارید؟
کاهش بارش در پاییز 1404 مروری بر آمار و واقعیت ها
در آغاز سال آبی 1404–1405 ایران با افت شدید بارش روبه رو شد. بر اساس گزارش رسمی وزارت نیرو
- بارش میانگین کشور 39٪ کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده است.
- سدهای مهم از جمله لار کرج و طالقان کمتر از 30٪ ظرفیت خود را پر دارند.
- استان های تهران اصفهان کرمان سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی بیشترین کاهش بارش را تجربه کرده اند.
این داده ها نشان می دهد که ایران در یکی از خشک ترین پاییزهای نیم قرن اخیر قرار گرفته است.
علت اصلی کاهش بارش در ایران چیست؟
پدیده های جوی و تغییرات اقلیمی جهانی نقش کلیدی در کاهش بارش های ایران دارند.
تأثیر پدیده ال نینیو (El Niño)
در سال 2025 فاز فعال ال نینیو در اقیانوس آرام باعث تغییر گردش بادها و جابجایی الگوهای بارشی شد. در نتیجه ایران به ویژه مناطق شمالی و غربی از سامانه های باران زا بی بهره ماند.
گسترش پرفشار جنب حاره ای
گسترش توده های هوای گرم از عربستان و خلیج فارس به سمت ایران مانع نفوذ سامانه های باران زا از مدیترانه شد. این پدیده معمولاً موجب پایداری هوا گرمای غیرعادی و کاهش رطوبت در نیمه جنوبی و مرکزی ایران می شود.
گرمایش زمین و تغییر اقلیم
دما در ایران طی 5 دهه گذشته حدود 1.5 تا 2 درجه افزایش یافته است. هوای گرم تر تبخیر بالاتر و خاک خشک تر به معنی دشواری در تشکیل ابر و بارندگی است.
نقش مدیریت منابع آب در تشدید بحران
اگرچه اقلیم مهم ترین عامل است اما سوءمدیریت داخلی بحران را تشدید کرده است.
- بیش از 90 درصد آب ایران در بخش کشاورزی مصرف می شود آن هم با راندمان پایین.
- برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی افت سطح آب و نشست زمین را در بسیاری از مناطق ایجاد کرده است.
- ساخت سدهای متعدد بدون در نظر گرفتن چرخه طبیعی حوضه ها جریان های سطحی را تغییر داده است.
آیا کشورهای همسایه در کاهش بارش ایران نقش دارند؟
در سال های اخیر گمانه زنی هایی درباره نقش کشورهای همسایه یا حتی پروژه های آب و هوایی غربی مطرح شده است. اما آیا واقعاً چنین چیزی ممکن است؟
ادعای «دزدیدن ابرها»
کارشناسان سازمان هواشناسی ایران و نهادهای بین المللی تأکید کرده اند
«هیچ مدرک علمی مبنی بر دستکاری اقلیم ایران توسط کشورهای همسایه وجود ندارد.» کشورهایی مانند ترکیه یا امارات از فناوری بارورسازی ابرها استفاده می کنند اما اثر این روش فقط در محدوده های کوچک و موقتی است.
منشأ واقعی رطوبت ایران
رطوبت ایران عمدتاً از اقیانوس هند و دریای عمان وارد می شود نه از دریای مدیترانه یا ترکیه. بنابراین فعالیت کشورهای شمال غربی تأثیر مستقیم بر بارش ایران ندارد.
وضعیت کشورهای همسایه در پاییز 1404
بررسی داده های اقلیمی منطقه نشان می دهد که کاهش بارش فقط مختص ایران نبوده است. کشورهای عراق ترکیه سوریه و ارمنستان هم در پاییز امسال کاهش 30 تا 50 درصدی بارش را تجربه کرده اند. این نشان می دهد که ریشه بحران اقلیمی و منطقه ای است نه سیاسی.
پیامدهای کاهش بارش و خشکسالی در ایران
بحران آب شهری
تهران مشهد و اصفهان در آستانه جیره بندی آب قرار گرفته اند. رئیس جمهور ایران هشدار داده در صورت تداوم خشکسالی ممکن است «برنامه تخلیه اضطراری برخی مناطق تهران» بررسی شود.
بحران کشاورزی و امنیت غذایی
کاهش آب زیرزمینی باعث افت تولید گندم برنج و محصولات باغی شده است. در برخی مناطق مرکزی زمین های کشاورزی ترک خورده و مهاجرت روستایی افزایش یافته است.
اثرات محیط زیستی
خشک شدن تالاب های گاوخونی هامون و بختگان افزایش گرد و غبار و تهدید زیستگاه های پرندگان از پیامدهای آشکار امسال است.
راهکارهای علمی و مدیریتی برای مقابله با خشکسالی
اقدامات فوری
- کاهش مصرف آب شهری و کشاورزی
- اطلاع رسانی و آموزش عمومی درباره صرفه جویی
- افزایش بارورسازی ابرها در مناطق بحرانی
راهکارهای بلندمدت
- اصلاح الگوی کشت و جایگزینی محصولات کم آب بر
- بازسازی شبکه های آبرسانی و کاهش تلفات
- استفاده از فناوری های آب شیرین کنی در جنوب کشور
- احیای تالاب ها و مدیریت یکپارچه منابع آب
پیش بینی بارش زمستان 1404–1405 در ایران
بر اساس مدل های اقلیمی ECMWF و NOAA احتمال می رود بارش های زمستانه ایران کمی بهبود یابد اما هنوز کمتر از میانگین بلندمدت خواهد بود. بنابراین خطر تداوم خشکسالی در سال آینده نیز پابرجاست.
